Symbool van waakzaamheid tegen fascisme.
Door Hein van Kasbergen.
'Polizeiliches Durchgangslager' Amersfoort (DPA) was met Vught, Westerbork en Schoorl in veel gevallen het voorportaal van de dood. In augustus 1941 namen fascisten het kamp in
gebruik. Het was een zogenaamd doorgangskamp: hier vandaan werd een groot aantal gevangenen op transport gezet naar andere kampen in Nederland en Duitsland.
In kamp Amersfoort hebben in ieder geval ongeveer 35.000 mensen, waaronder honderden communisten gevangengezeten onder erbarmelijke omstandigheden. Ongeveer 20.000 gevangenen zijn naar Duitsland en elders op transport gezet. In het kamp zijn ongeveer 650 tot 700 mensen omgekomen. De namen van 428 mensen, van wie vaststaat dat ze geëxecuteerd zijn, zijn bekend. Mensen van verschillende afkomst en levensovertuiging hebben in het kamp gezeten. Naast verzetsstrijders zaten er vanaf '43 ook zwarthandelaren, politieke gevangenen, Jehova-getuigen, Engelandvaarders en werkweigeraars.
Een stille dood
Van het kamp is nog weinig over. Direct na de oorlog heeft men het kamp gebruikt om fascisten en NSB'ers (veel te kort) op te sluiten. Daarna heeft het leger er gebivakkeerd en vanaf 1 oktober '68 staat er een politieschool, ondanks het feit dat het overgrote deel van de politie in de oorlog collaboreerde met de Duitse bezetter. Uit louter winstbejag heeft men op een groot deel van het terrein van het voormalige kamp een golfbaan aangelegd. Onder de golfbaan liggen nog steeds de resten van voormalige gevangenen. Dit is ook een van de redenen geweest dat het Amersfoortse antifascisme comité 'Amersfoort Solidair' en later een groep voormalige leden van het linkse verzet uit Amersfoort en omgeving de publiciteit hebben gezocht. De publiciteit in de lokale bladen maakte veel los. Omdat het kamp op het grondgebied van beide gemeenten ligt, probeerden de gemeentebesturen van Amersfoort en Leusden elkaar de schuld te geven. Hadden de gemeentebesturen eerst nog gehoopt het kamp een stille dood te laten sterven, nu moest men allerlei initiatieven gaan bedenken om de wind uit de zeilen te halen van 'Amersfoort Solidair' en het linkse verzet. Net op het moment dat 'AS' in gesprek was met de stichting 40-45 over juridische mogelijkheden van bestuur van het kamp, liet het gemeentebestuur van Amersfoort weten dat zij in januari jl. een stichting voor het behoud van 'Kamp Amersfoort' had opgericht. Bewust liet men Amersfoort Solidair buiten de stichting.
Initiatief
De Amersfoortse afdeling van de NCPN heeft zich niet onbetuigd gelaten in deze kwestie. Middels haar vertegenwoordiger in het informele voorzittersoverleg van de lokale politieke partijen nam zij het initiatief om het kamp op de politieke agenda van de gemeenteraad te krijgen door middel van een motie "Initiatief-voorstel betreffende Nationaal Monument Kamp Amersfoort". De motie werd direct gesteund door de voorzitters van D66, GroenLinks, PvdA en NCPN en indirect door VVD, CDA, SGP/ GPV. In het kort komt de motie erop neer dat 'Kamp Amersfoort' dezelfde nationale status als het Nationale Monument Kamp Vught, Herinneringscentrum Kamp Westerbork, en de Hollandsche Schouwburg krijgt. Begin april jl. werd de motie, omdat de NCPN geen gemeenteraadszetel heeft, onder initiatiefrecht burgers ingesproken in de commissie Algemeen Bestuur. De motie werd met algemene stemmen in de commissie aangenomen. De voltallige gemeenteraadsvergadering van 25 april jl. nam met algemene stemmen de motie over. Het raadslid Haasdijk (GPV/RPF/SGP) zei namens alle fracties dat de gemeenten Amersfoort en Leusden hun plichten tegenover de oud-gevangenen, de slachtoffers en hun nabestaanden schromelijk hebben verwaarloosd. Namens de raad betuigde hij spijt in dit speciale jaar 2000, het jaar van de excuses.
Georganiseerde oppositie
Ondertussen zijn de gemeenteraad van Leusden, de Provinciale Staten van Utrecht en het Tweede Kamerlid B.Middel van de PvdA in overleg met minister Borst (D66) om het kamp de status te geven die het toekomt. Aanvankelijk had de minister zich op het standpunt gesteld dat "zij het niet op haar weg vindt liggen om maatregelen te treffen gericht op instandhouding/verbetering van de restanten van dit kamp, inclusief het monument bij de fusilladeplaats. In beginsel is dit een taak van lokale en/of provinciale overheden". Borst heeft intussen laten weten dat er een wetenschappelijk onderzoek naar de geschiedenis van het kamp gestart mag worden. Erg laat, de meeste gevangenen zijn ondertussen niet meer onder ons. Dat de minister op haar aanvankelijke uitgangspunt lijkt terug te komen onder druk van de georganiseerde oppositie is de les die het kamp ons leert, reactie roept tegenreactie op.
Herdenking 18 april 1945-2000
Op 19 april was het 55 jaar geleden dat kamp Amersfoort werd overgedragen aan het Rode Kruis. Enkele honderden oud-gevangenen van het kamp herdachten gezamenlijk op 18 april i.v.m. het joodse paasfeest hun omgebrachte medegevangenen. De herdenking was waardig en toonde een grote onverzettelijkheid. Deze gevangenen die in het aangezicht van de dood het beste en het slechtste in de mens zagen. Het slechtste dat fascisme heet en de ergste vijand van de arbeidersklasse en van alle mensen is. Het beste in de mens de solidariteit die onder vaak erbarmelijke omstandigheden in stand bleef. Een van de sprekers Rabbijn J.Jacobs hield een wrange toespraak. "Heel veel Nederlanders waren in de oorlog niet echt fout, heel veel Nederlanders waren niet echt goed", voor de goede verstaander: erkenning voor de illegale Communistische Partij van Nederland, de enige politieke partij die in de Tweede Wereldoorlog georganiseerd in het verzet ging. Zij moest deze heldhaftige en moedige daad bekopen met naar verhouding het grootst aantal omgebrachte leden en voor het leven getekende slachtoffers. In tegenstelling met de meeste andere partijen die laf optraden, of nog erger, met de Duitsers heulden. De beste kameraden van de CPN gingen via dit kamp de dood tegemoet, zoals mr. Alex de Leeuw en talloze andere (on)bekende helden. De indrukwekkende dag werd afgesloten met een besloten samenzijn in cultureel centrum de Flint.