Achttien doden, honderden gewonden, waarvan enkelen nog
steeds in kritieke toestand, en honderden compleet verwoeste
huizen. Dat is de voorlopige balans na de ramp met het
vuurwerkbedrijf SE Fireworks in Enschede. Het midden in een
woonwijk gelegen bedrijf ontplofte op zaterdag 13 mei nadat eerst
brand was uitgebroken. Het blijft voorlopig nog gissen naar de
precieze oorzaken. Maar het lokale bestuur ligt nu al zwaar onder
vuur omdat het de bedrijfsleiders van de nodige vergunningen had
voorzien voor hun gevaarlijke activiteiten.
Interview met Lute Bruinenberg Nieuwe Communistische Partij-NCPNGemeente vond geplande verhuizing vuurwerkbedrijf niet dringendZondagochtend 21 mei, 10 uur, Glanerbrug, een randgemeente van Enschede. Daar hebben we een afspraak met de 59-jarige Lute Bruinenberg, van de Nieuwe Communistische Partij van Nederland (NCPN). Bruinenberg woont op zo'n drie kilometer van de Roombeekwijk, waar vorige week zaterdag het vuurwerkbedrijf SE Fireworks in de lucht vloog. Lute Bruinenberg: De brand bij Fireworks is rond 15 uur uitgebroken. De brandweerlieden dachten al gauw dat ze de brand onder controle hadden. Maar ze wisten niet wat er in het bedrijf precies opgeslagen was. Ze hadden geen aangepast plan voor dit soort rampen. Dat is verkeerd uitgepakt. Zijn er slachtoffers die je kent?Lute Bruinenberg: De jonge brandweerman die het eerst ter plaatse was, woonde hier vijfhonderd meter verderop. Hij is vrijdag begraven. Er zijn in totaal vier brandweerlieden omgekomen. En mijn vriend Karel is hier met zijn vrouw en een neef vier dagen bij ons blijven logeren. Hij mocht zijn huis in de Voortstraat (in de getroffen wijk, nvda) niet meer in omdat alle ruiten gesprongen waren. Zijn aanstaande schoonzoon Nick heeft de ramp niet overleefd. Die jongen was 22.Hoe is het mogelijk dat de brandweer niet over een aangepast rampenplan beschikte? De provincie Overijssel had daar vorig jaar nochtans op aangedrongen. Lute Bruinenberg: Daar is blijkbaar geen gevolg aan gegeven. Burgemeester Mans verklaarde op tv zelfs dat hij niet eens wist dat daar een opslag van vuurwerk was. Dat is toch absurd? Hij ondertekende immers de vergunningen. De eigenaars van SE Fireworks hadden van het gemeentebestuur trouwens het bericht gekregen dat ze tegen 2002 naar een nieuwe locatie moesten verhuizen. Dan wist het bestuur toch wat er aan de hand was in dat bedrijf en waarom het moest verhuizen? Enschede telt nog een tweede vuurwerkbedrijf. Waar ligt dat?Lute Bruinenberg: Haarman Vuurwerk ligt hier vlak in de buurt. Op vijfhonderd meter daar vandaan ligt de woonwijk Dovia. En aan de andere kant van het bedrijf ligt een woonwagenkamp. Haarman zelf zegt dat er geen probleem is omdat hij geen los kruit heeft liggen en bovendien over een computergestuurde sprinklerinstallatie beschikt. Maar wat als die computer uitvalt?Hoe reageren de inwoners ondertussen?Lute Bruinenberg: De meeste mensen zijn boos. Maar de toestand is nog verward. Het is amper zeven dagen geleden. Veel mensen zijn nog in de rouw. Een grote groep kan nog niet naar hun huizen terugkeren. Vierhonderd woningen zijn op dit ogenblik nog verlaten.Er is veel solidariteit. Iedereen helpt iedereen. Vrijdag was er een Stille Tocht. Het bestuur had 15 tot 30.000 mensen verwacht. Het zijn er 160.000 geworden. De burgemeester en de wethouders liepen vooraan. Een schande! Zij zijn verantwoordelijk voor die vergunningen. Wat zal er gebeuren met het getroffen gebied?Lute Bruinenberg: Het bestuur had plannen om de oude woonkern en de leegstaande textielfabrieken binnen enkele jaren tegen de vlakte te gooien en er een nieuwbouwproject te starten. Met deze ramp zal de hele buurt meteen gesaneerd moeten worden. Maar dat zal voor grote problemen zorgen.Tot nu woonden in die wijk minder gegoede mensen, vooral allochtonen. Omdat het oude woningen waren, met een lage huurprijs. Vraag is natuurlijk of de huurprijzen in de nieuwe wijk niet hoger zullen liggen. Ik neem aan dat die met 200 tot 250 gulden per maand zullen stijgen. En dat is een grote hap uit het budget van die mensen. De slachtoffers worden voorlopig wel geholpen, maar de toekomst ziet er niet goed uit. Een ooggetuigenverslag uit de getroffen RoombeekwijkBevolking werd onwetend gehoudenOp het eerste gezicht lijkt alles in Enschede zijn gewone gangetje te gaan. Gezellige cafeetjes en winkeltjes, fietsers die tussen het drukke verkeer laveren. Tot je bij de Roombeekwijk aankomt. Je wandelt de ene straat uit en een andere in en plots sta je oog in oog met de Tweede Wereldoorlog, samengebald op een vierkante kilometer.Elf uur. We rijden naar het centrum van Enschede. De hemel ziet er triest en grijs uit. Er valt een miezerige regen. Op een klein industrieterrein houden we halt voor het bedrijf Haarman Vuurwerk. Vijftig meter verderop ligt een woonwagenpark. Wat denken de vaste bewoners van de aanwezigheid van Haarman? Haarman staat er nogMevrouw Pril: "We wonen hier met zo'n tweehonderd mensen. Zelf woon ik hier al 35 jaar. Die Haarman moet gewoon weg. Hij heeft hier zeven keer zoveel vuurwerk opgeslagen als bij Fireworks. Naar het schijnt heeft hij in de Emmastraat nog een depot. Maar dat zijn we nu pas te weten gekomen, na de ramp. We zijn meteen een petitie-actie begonnen. Onlangs probeerde Haarman nog stiekem uit te breiden. Behalve de buurvrouw naast het bedrijf had hij daar niemand wat van laten weten. Maar dat kan hij nu wel vergeten. Als hij dat nog probeert, breken we zijn zaak af. Een dag na de ramp heeft hij 's nachts met een vrachtwagen al zijn zwaarste spul laten weghalen."Op steun van de gemeente zullen deze mensen wellicht niet moeten rekenen. Het bestuur vindt de aanwezigheid van het bedrijf geen probleem. Meer nog, het wil hier binnen drie jaar nog vijfduizend woningen neerpoten, waarvan enkele honderden pal tegen het bedrijf van Haarman. We rijden verder richting centrum. Bij een kruispunt houdt de politie ons tegen. Er rijden drie begrafenisauto's voorbij. Slachtoffers van de ramp. Het is stil in onze wagen. We sluiten aan bij de honderd meter lange autokaravaan. Het gaat gestaag door enkele volkswijken heen. Langs de weg stappen mensen uit de auto of van de fiets en blijven respectvol stilstaan. Dan rijden we langzaam de stad uit en komen tussen het groen terecht. Ik zie een pijl naar het crematorium. Het regent nog steeds. Dit hele gebeuren komt me absurd voor. De laatste rustplaats van deze mensen ligt hier tussen het groen en de villa's. Het zal wel geen toeval zijn dat Fireworks niet hier ligt... Het crematorium zit afgeladen vol. Honderden mensen, van allerlei afkomst en nationaliteit, kijken bedrukt toe hoe vijf witte doodskisten binnengedragen worden. Twee van de kisten zijn kleiner. Ik krijg een krop in de keel. Een bejaarde dame vertrouwt ons snikkend toe dat het om vijf leden van een Surinaamse familie gaat. Cynthia Ransing was elf, haar broertje Mikey zeven. Met hen kwamen ook een tante, Lita Saddal (42), grootmoeder Lien Jhakrie (65) en grootvader Eduard Jhanjan (65) om het leven. Tijdens de islamdienst vertelt de moeder lang over haar kinderen, zus en ouders. Hoe grootmoeder Lien de beste ma ter wereld was, van wie ze soms ook gek werd als ze weer eens zeurde over de kleren van de kinderen. Hoe dochterje Cynthia haar na een zware dag met een cola kwam troosten maar even later toch koppig doorzette als papa haar wat verbood. Naast me staat een breedgeschouderde man stil te huilen. De moeder besluit haar verhaal: "Ik wil alleen nog zeggen dat ik het wreed en oneerlijk vind wat God ons vandaag heeft aangedaan." Ze stapt samen met andere familieleden naar de kisten om afscheid te nemen en begint hartverscheurend te huilen. Ondertussen weerklinkt een gelaten gezang. Wreed en oneerlijk, inderdaad. Maar de verantwoordelijkheid ligt enkele kilometers verderop. 14 uur, Enschede-centrumDe weg vragen blijkt niet nodig. Enkele straten verderop zien we de eerste beschadigde huizen. Weggeblazen dakpannen, aan diggelen geslagen ramen, haastig afgedekt met planken. We trekken te voet verder.Ik kom bij de 'binnenring', de Roombeekwijk, waar Fireworks gevestigd was, een blok van ongeveer driehonderd bij driehonderd meter. Niemand mag er in. Het hele gebied is afgezet met hekken, her en der afgedekt met zwarte plastic zeilen. De schade daarachter is wellicht té schokkend. Rond de omheining tref ik overal agenten aan, die 's nachts moeten beletten dat er geplunderd wordt en op deze verzopen zondag de honderden mensen uit de buurt moeten houden die uit de provincie naar hier zijn gekomen en aangedaan staan te kijken. Enkele straten verderop klim ik op een muurtje en krijg ik zicht op wat achter het plastic ligt. Ik schrik. Het beeld doet me terugdenken aan Joegoslavië, vorig jaar. Op een braakliggend terrein staan tientallen uitgebrande autowrakken naast elkaar opgesteld. Tussen hopen uiteengereten beton en staal lopen leden van het identificatieteam met een speciale speurhond. Een bejaarde man lacht me minzaam toe. "Vreselijk, niet?" Hij is afkomstig uit Almelo. "Het ergste vind ik dat die burgemeester zegt dat hij van niets wist. Dat kon ik nou echt niet geloven. Hoe kan hij zoiets zeggen als hij zelf die vergunningen heeft afgeleverd?" Tegenover een Duitse tv-zender gebruikte burgemeester Mans enkele dagen geleden inderdaad de intrieste woorden "Ich habe es nicht gewußt." De bewoners, die waren in elk geval niet op de hoogte. Een jongeman van dertig staat samen met een vriend de schade aan zijn huis, net buiten de ring, op te meten. De ramen zijn dichtgespijkerd. "Ik mag er officieel eigenlijk nog niet in", zegt hij me. "Er is nog instortingsgevaar op de bovenverdieping. Maar wat kan ik doen? Ik moet toch mijn spulletjes in de gaten houden?" Ik vraag hem of hij wist van de vuurwerkfabriek. "Wij wisten hier helemaal van niets. Ik dacht altijd dat de Chinees om de hoek wel wat vuurwerk opgeslagen had liggen, voor de verkoop tijdens Oudjaar en zo. Maar dat hier een heus vuurwerkbedrijf zat? Neen." "Het bedrijf stond op precies driehonderd meter van mijn huis hier. Ik heb geluk dat die torens van de brouwerij Grolsch ertussen staan. Anders stond mijn huis niet meer recht. Bij een buur wat verderop is zo'n 'mortierbom' dwars door een muur geknald." Een mortierbom is een stuk professioneel vuurwerk. Het is een bol kruit zo groot als een voetbal. Bij Fireworks lagen er heel wat van dit soort professioneel vuurwerk opgeslagen, veel daarvan in metalen zeecontainers. Bij normaal gebruik daarvan worden de twee deuren met zware stangen afgegrendeld. Voor opslag van vuurwerk mag dat niet, omdat er ingeval van een brand binnenin de container een zodanig hoge druk opgebouwd wordt dat de hele container, als één grote bom, explodeert. Dat gebeurde die bewuste zaterdag. In een bestelwagen zit een man in een wit pak gespannen door een microscoop te turen. De letters op de wagen zeggen "Asbestsanering". In de afgelopen dagen raakte bekend dat op een deel van het oude industrieterrein asbest aanwezig was. De overheid verklaarde echter dat er geen gevaar is, want "door de hitte van de brand en de explosie zijn de asbestvezels zo hoog opgestuwd dat de asbestconcentratie verwaarloosbaar is geworden." Het lijkt me alles behalve geruststellend. Vandaag is het nat. Maar in welke richting zal de wind dit gif de komende dagen blazen? Leve het Poldermodel?Het is feitelijk onmogelijk dat het gemeentebestuur niet wist dat er in de Roombeekwijk zwaar vuurwerk opgeslagen lag. Het bestuur heeft immers zelf jarenlang vrij spel gegeven aan de bedrijfsleiding van SE Fireworks.Het was in 1977 dat Harm Smallenbroeck zich met zijn bedrijfje SE Fireworks in de Tollenstraat in de Roombeekwijk kwam vestigen. Hij kreeg een gemeentelijke vergunning voor de opslag van licht vuurwerk in drie "bunkers", eigenlijk een soort garageboxen. In 1979 kreeg Smallenbroeck een vergunning voor zeven "MAVO-boxen", in feite eveneens garageboxen. SE Fireworks begint zich nu meer te specialiseren in het 'spektakelvuurwerk' en gebruikt dus meer en zwaardere materialen. Maar pas in 1997 komt er een revisievergunning die deze feitelijke groei officieel goedkeurt. Smallenbrouck mag nu ook drie zeecontainers als opslag gebruiken. Ondertussen komt er een klacht van een man die in de buurt woont: "De opslag past niet in een woonwijk." De gemeente schuift de klacht opzij. In juli 1999 krijgt het bedrijf - dat ondertussen is overgenomen door Rudi Bakker en Willem Pater - weer een vergunning voor uitbreiding. Er mogen nog elf zeecontainers bijkomen. In totaal mag nu 158.000 kilo van het ontplofbare goedje opgeslagen worden. De gemeente baseerde zich voor deze laatste vergunning vooral op een positief advies van majoor Ceelen van het Bureau Adviseur Milieuvergunningen, dat onder Defensie valt. Tegen Ceelen was twee maanden eerder echter een onderzoek in verband met corruptie gestart. Hij zou handelaren bouwtekeningen opgedrongen hebben in ruil voor een positief advies. Tenslotte lijkt ook brouwerij Grolsch op de welwillendheid van het gemeentebestuur te hebben kunnen rekenen. Na de ontploffing vorige zaterdag was er even paniek toen ook bij dat naastgelegen bedrijf brand uitbrak. In de lokale pers lezen we dat de brandweer die gelukkig snel onder controle kon krijgen. Want op dat moment lag in een van de silo's immers 6.000 liter licht ontvlambaar ammoniak opgeslagen. Vraag is: wat doet zo'n hoeveelheid ammoniak midden in een woonwijk? Is één van de redenen dat men in ondernemersland zo enthousiast is over het Nederlandse Poldermodel niet het feit dat in ons land in drastisch tempo wordt gedereguleerd? Een ander woord voor ontmantelen van alle wetten en reglementen die de ondernemers zouden kunnen hinderen! In Enschede zijn de onvoorstelbare gevolgen vandaag te zien. Ontploffing in Enschede niet te voorzien?Door Annemie Cannaerts (*)"Ich habe est nicht gewußt", durfde burgemeester Mans van Enschede voor een Duitse TV-zender te zeggen, onmiddellijk na de ontploffing van de vuurwerkfabriek. Dat moest hij een paar uur later alweer intrekken: het stadsbestuur wist wel degelijk dat er 100 ton explosieven opgeslagen lagen in de dichtbevolkte woonwijk.De 1.942 inwoners van de wijk Roombeek, onder wie veel Turkse migranten, dachten dat er papier lag opgeslagen. Zaterdag om 15.30 uur hoorden ze de eerste klap. Een half uur later kwam de tweede, fatale knal. Mensen werden weggeslingerd, huizen stortten in, het vuur breidde snel uit. Zo'n vijfhonderd huizen zijn verwoest. In de opvangcentra is een kwart van de geholpen mensen van buitenlandse afkomst. De brandweer meldde dat er ernstige concentraties asbest in de lucht zijn aangetroffen. Op de website van de Twentse krant Tubantia komen reacties binnen: "Als je een schuurtje wilt bouwen in je achtertuin moet je een jaar wachten op een vergunning, maar zo'n gevaarlijke opslagplaats, dat kan wel!" - "Dit bedrijf had onmiddellijk verplaatst moeten worden toen de wijk werd gepland. Maar aangezien hier veel buitenlanders wonen, nam men het niet zo nauw met de veiligheid." Verschillende mensen eisen het ontslag van de burgemeester: "Hij wist heel goed wat Fireworks opgeslagen had en vernieuwde onlangs nog de vergunningen." De voormalige textielfabriek - textielfabrieken werden in Twente massaal gesloten - was in "fysiek zwakke staat waardoor inbraak makkelijk was", zegt concurrent vuurwerkmaker Haarmans. Ook de brandweerlieden wisten niet dat het bord voor de fabriek 'De Papiercentrale' een grote leugen was. In de overtuiging dat ze de brand snel onder controle zouden krijgen, lieten ze honderden mensen naar het blussen kijken. Als brandweer en politie op de hoogte waren geweest, dan hadden ze de wijk kunnen evacueren, vóór de 100 ton vuurwerk de lucht in vloog (ter vergelijking: een 'gewone' vliegtuigbom heeft een explosiekracht van 1 ton). Vier brandweermannen bleven op slag dood. Geen sirenes, geen alarm in deze gevaarlijke installatie, die volgens de burgemeester alle "nodige vergunningen had". Mans is schuldige, niet eerzame burgervader 'Vadertje' Mans vindt echter dat hij niet verantwoordelijk is. Gesteund door de media, die voor 80 procent alleen maar "hooggeplaatsten", zoals ze die lieden zelf noemen, in beeld brengen en aan het woord laten, mag Mans proberen zich eruit te redden. Deze man, die onophoudelijk praat over "zijn mensen en zijn bevolking", alsof hij een soort godfather is, probeert op alle mogelijke manieren zijn straatje schoon te vegen. Maar dat zal niet mogen gebeuren. "Het ergste vind ik dat die burgemeester zegt dat hij van niets wist. Dat kon ik nou echt niet geloven. Hoe kan hij zoiets zeggen als hij zelf die vergunningen heeft afgeleverd?"Het gemeentebestuur was en is volledig verantwoordelijk. Natuurlijk moeten de eigenaren van Fireworks worden bestraft, als blijkt dat zij zich niet aan de regels hebben gehouden. Maar de huidige criminalisering van die twee staat in schril contrast tot de pogingen om de overheidsverantwoordelijken uit de wind te houden. Zij mogen schaamteloos hun speeches houden en vooraan in rouwstoeten lopen, alsof zij niet schuldig zijn aan het veroorzaken van deze ramp. Een feit is echter dat op winst beluste ondernemers in ons polderland nauwelijks worden gehinderd door de overheid. Achter elkaar blijkt de laatste tijd dat de overheid zélf steeds meer marktconform denkt en handelt en nauwelijks meer haar publieke controletaak uitvoert. Twee kleine betogingen in Enschede eisten dat de verantwoordelijken gezocht en gestraft worden.Van inspraak en democratieEr is een groot, onafhankelijk en integraal onderzoek naar de oorzaak van de ramp aangekondigd. Niet door de overheid zelf, want die is betrokken partij. De vraag is of dit onderzoek iets zal opleveren voor de veiligheid van de Nederlandse bevolking. De mediapropaganda toont eerder het tegendeel aan. Men wil de twee bazen van het bedrijf tot slechterikken bombarderen, waardoor het hier zou gaan om een uitzondering! Dan hoeft er verder in het land niets te veranderen en blijft de verantwoordelijke overheid buiten schot. De zaak dreigt nu al in de doofpot te worden gestopt. Gevaarlijke bedrijven voldoen vaak helemaal niet aan alle veiligheidseisen en vergunningen. Gemeenten hebben daar weinig verstand van. In heel wat gemeenten zitten op de afdeling milieu anderhalve man en een paardekop. Die hebben echt geen tijd om gevaarlijke bedrijven te beoordelen. In de gemeente Ede tekenden onlangs honderden inwoners bezwaar aan tegen een vuurwerkopslagplaats in hun woonwijk. Het gemeentebestuur vond "dat er geen reëel gevaar voor de omgeving bestaat." Acht jaar geleden al betoogde leden van een wijkcomité in Enschede tegen de vuurwerkopslag. Blijkbaar heeft niemand naar hen geluisterd.De Nieuwe Communistische Partij wijst er op dat diegenen die vergunningen geven, niét zelf in de buurt van zulke risicofabrieken wonen. Volgens de NCPN treden gemeenten in Nederland niet op tegen bedrijven als eventuele veiligheidsmaatregelen de winst in het gedrang brengen. (*) bewerkt door Manifest |