Folteringen en hongerstakingen in Turkse gevangenissen gaan door

Door Dr. Anne van Mackelenbergh en dr. Geert Van Moorter

Hieronder deel één van de samenvatting en conclusies van de delegatie van People's Rights Watch naar Turkije van 26 tot 31 december 2000. De folteringen en de hongerstaking van honderden gevangenen gaan op dit moment gewoon door. People's Rights Watch (PRW) heeft geen enkele medewerking van de Turkse autoriteiten gekregen. De aanvragen hiervoor werden zowel in het Turks als in het Engels naar de verschillende overheden gestuurd. Volgende keer in Manifest het vervolg en een artikel van Gerrit de Wit/Fabel van de illegaal over de achtergronden van het nieuwe F-type gevangenis, made in Europe.

De Belgische minister van Buitenlandse Zaken, de heer Louis Michel, heeft aan de Turkse autoriteiten een officieel verzoek gericht om het werk van de delegatie van PRW, zowel wat betreft contacten met de Turkse autoriteiten als de toegang tot de gevangenen in de gevangenis en de ziekenhuizen, te ondersteunen. Turkije heeft officieel geantwoord dat zij hier geen gevolg aan geeft en dit zonder motivering. In juli/augustus 2000 hield Turkije open-deur-dagen in de F-type gevangenissen om aan de pers te tonen hoe goed alles wel was. Nu er bewoners inzitten wordt alle toegang verboden. Dit is op zich zeer verdacht.

'Officiële' argumentatie voor de militaire operatie in de gevangenissen

PRW moet zich voor de officiële versie richten naar wat er in de pers (vooral de Turkse pers) geschreven en verklaard is. Verschillende argumenten werden daarin naar voren gebracht om de militaire operatie van 19 december te verantwoorden:

er zou een opstand aan de gang geweest zijn in de gevangenissen;
de Turkse staat zou reeds jaren geen voet meer in sommige afdelingen van de gevangenissen hebben kunnen zetten;
deze gevangenissen zouden echte bastions geworden zijn met grote hoeveelheden wapens. De cipiers zouden door de gevangenen gegijzeld en/of gechanteerd worden;
de overheid moest ingrijpen om de levens van de meer dan 800 hongerstakers te redden. De leiders van de 'terroristen' zouden de andere gevangenen terroriseren, hen verplichten om in hongerstaking te gaan;
de overplaatsing naar de nieuwe F-type gevangenissen zou gedaan zijn om de gevangenen meer comfort te bezorgen, het zou voldoen aan de Europese normen;
16 gevangenen zouden zichzelf in brand hebben gestoken, sommigen zouden daartoe verplicht zijn door hun leiders;
de gevangenen wilden niet onderhandelen, de overheid was dus verplicht in te grijpen.

Weerlegging van de 'officiële' argumentatie

Uit de vele getuigenissen die we onafhankelijk van elkaar hadden ontvangen, worden al deze bovenvermelde punten tegengesproken en weerlegd.

Deze getuigenissen stellen dat:

er geen opstand aan de gang was, iedereen lag te slapen, het was vijf uur 's morgens;
elke maand wordt er door het leger een telling gedaan in de gevangenis, waarbij ook een doorzoeking van alle lokalen plaatsvindt;
het is onmogelijk wapens binnen te smokkelen. De cipiers worden dagelijks bij het naar binnen en buiten gaan van de gevangenis door het leger gefouilleerd. Als al die op TV getoonde wapens zich in de gevangenis zouden hebben bevonden, dan zouden die toch gebruikt zijn, en zouden er gewonden en doden gevallen zijn bij de militairen. De twee doden die bij de militairen gevallen zijn, zijn niet door de gevangenen gedood. En indien deze hoeveelheid wapens effectief aanwezig geweest zou zijn, dan is het onwaarschijnlijk dat deze niet gebruikt zouden zijn voor ontsnappingspogingen;
bij de inval zijn 28 gevangenen gedood en zijn er tientallen gewond geraakt. Niemand is gedwongen geweest om in hongerstaking te gaan, dit kun je aan niemand opleggen. Nu de gevangenen geïsoleerd zijn in de F-type gevangenissen gaan ze verder met hongerstaken, en nu zelfs tot de dood. Er zouden nu meer dan 1000 gevangenen zijn die in hongerstaking gaan tot de dood;
de Europese normen passen niet in de Turkse context waar het zaalsysteem, waarbij mensen samen zitten, overeenkomt met de traditie in de gevangenissen en de cultuur van een uitgebreid gemeenschapsleven. Bovendien wordt er in Turkije systematisch gefolterd en biedt het zaalsysteem hiertegen enige bescherming. Vele organisaties van: advocaten, familieleden, dokters, architecten en andere intellectuelen, spreken zich uit tegen de F-type gevangenissen. Dit is volgens hen niet leefbaar. In Turkije zijn de isoleercellen de regel en worden ze gebruikt tijdens de hele strafperiode. In Europa vindt het opsluiten in een isoleercel in de gevangenis plaats als een tijdelijke en uitzonderlijke straf;
volgens de gegevens, beschikbaar tijdens de missie, zouden twee tot drie mensen zichzelf in brand gestoken hebben. Eer iemand zichzelf in brand steekt moet die wel iets ergs te vrezen hebben. De praktijk van de eerste week in de isoleercellen toont aan dat er inderdaad systematische folteringen plaatsvinden. Een aantal andere verbrande personen zijn door het leger met brandbommen en/of met vlammenwerpers in brand gestoken (o.a. zes verbrande vrouwen in de gevangenis van Bayrampasa;
er was 18 december een oplossing geboden, de gevangenen waren akkoord met het voorstel dat de onderhandelaars zouden aanvaarden. De Turkse regering gebruikte die onderhandelaars om tijd te winnen, om valse illusies te wekken.

Oorlogswapens, brandbommen

Getuigenissen beweren dat er gebruikgemaakt is van het G3-oorlogswapen, verschillende chemische gassen, een soort zenuwgas, brandbommen, vlammenwerpers, en dit alles in een gesloten ruimte. Chemische gassen die in een gesloten ruimte worden gebruikt vallen onder de oorlogsgassen. De delegatie vraagt opheldering over het materiaal en de producten die gebruikt werden.

Foltering

Uit getuigenissen kan worden afgeleid dat er systematisch gefolterd en gemarteld wordt, zowel fysiek als psychisch. We geven hieronder aan wat ex-gevangenen (die de inval en de eerste dagen na de inval meemaakten) en de eerste getuigen die met de gevangenen konden spreken ons meegedeeld hebben:

psychisch: 24 uur achtereen aanhoren van Turkse militaire marsmuziek in de cel, verplicht worden tot het roepen van nationalistische slogans, onder dwang kaalgeschoren worden, verplicht op handen en voeten voor de bewakers op de grond kruipen, de schoenen moeten likken, het licht aan en uit doen, urineren op het hoofd van de gevangenen, gedwongen worden naakt te zijn, geen of sterk beperkt contact met familie of advocaat, volledige isolatie zonder enig contact met de buitenwereld (geen krant, radio en televisie, geen recht op schrijfgerij, niet gelucht worden), geen eigen kleding mogen dragen, enzovoort;
fysiek: willekeurig slagen van geweerkolven, geslagen worden met de vuist, schoppen met legerlaarzen, steek- en snijwonden met brandweerstokken (een stok met een metalen pin en haak), natspuiten met een brandweerslang, geen verwarming, geen water, bij het weigeren of weerstand bieden aan de psychische vernederingen krijgt men een extra foltering.

Deze manier van folteren heeft tot doel de gevangene elk zelfrespect en gevoel van eigenwaarde te doen verliezen. Het is een vorm van conditionering, waarbij men de eigen persoonlijkheid, het eigen denken volledig wil afbreken. Men wil de gevangene als een willoos dier alle vernederingen en folteringen klakkeloos doen aanvaarden, totdat alle weerstand gebroken is. Dit was een van de redenen van het verzet tegen de F-type gevangenissen. De praktijk van de eerste week toont aan dat hier terecht voor gevreesd werd.

Andere schendingen van rechten

Op medisch vlak: Op medisch vlak zijn en worden een aantal rechten geschonden: "De Verklaring van Malta van 1991 van The World Medical Association geeft de hongerstaker niet alleen recht op een tweede mening ('second opinion') van een andere arts, maar ook desgewenst op verdere begeleiding door die tweede arts (als er sprake is van detentie moet dit in overleg met de inrichtingsarts)."(1) In de meeste Europese landen wordt dit recht toegestaan. In Turkije wordt dit recht aan de gevangenen geweigerd.

Er heeft chantage plaatsgevonden met twee zwaar gewonde gevangenen. Het leger riep de gevangenen op zich over te geven, anders zouden ze de twee gewonden aan hun lot overlaten. Dit druist in tegen alle medische en humanitaire ethiek, die verplicht mensen in nood bij te staan. De gevangenen (ook de gewonde en hongerstakende) wordt geweigerd zich te laten onderzoeken en bijstaan door een dokter naar eigen keuze. In België is dit een verworvenheid.

Een gevangene die in het ziekenhuis gebracht werd in verband met algemene uitputting door de hongerstaking, werd in het ziekenhuis door militairen in brand gestoken. Een ziekenhuis is normaal een neutrale plaats waar medische verzorging plaatsvindt. In de gevangenissen zitten nog vele personen die gewond werden tijdens de inval of nadien door de folteringen (brandwonden, snijwonden, kneuzingen, bloedingen en breuken). Hen wordt het recht op medische verzorging ontzegd.

Bij de inval bij TAYAD, een organisatie van familieleden van de gevangenen, zijn de medische dossiers en de geneesmiddelenvoorraad van de behandelende artsen van de hongerstakende familieleden in beslag genomen door de politie.

Medisch personeel, dat opkomt voor de rechten van de gevangenen en de familieleden, wordt geïntimideerd. De minister van Volksgezondheid verklaarde op de Turkse televisie dat de dokters de hongerstaking ondersteunen en stimuleren. Ze werden meteen ook als terroristen afgeschilderd.

Wat betreft het verplicht behandelen van hongerstakers tegen de wil van de hongerstaker; "Wereldwijd zijn de verklaringen die door de World Medical Association werden aanvaard in 1975 (verklaring van Tokyo) en 1991 (verklaring van Malta) de bekendste en gezaghebbendste bron. Uitgangspunt daarin is respect voor de beslissing tot voedselweigering." De verklaring van Tokyo brengt gedwongen voeding in verband met martelingen en andere onmenselijke of vernederende behandelingen. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens verbiedt in artikel 3 elke onmenselijke of vernederende behandeling.

Voor de familieleden en mensenrechtenorganisaties

De organisaties van familieleden van de gevangenen, de mensenrechtenorganisaties en de familieleden zelf worden geïntimideerd. Familieleden moeten vernederende, handtastelijke controles ondergaan, waarbij ze zich naakt moeten tonen. Ze moeten uren wachten. Er wordt hen niet gezegd waar hun familielid naartoe gebracht is. Er leven nog mensen in de onzekerheid over het lot van hun familielid. Men weet niet of ze in leven zijn of niet. Dit is psychisch ondraaglijk. De gebouwen van de organisaties van familieleden en van mensenrechtenorganisaties zijn reeds meerdere malen door de politie ontruimd.