Winstzucht en menselijkheid gaan niet samen

Kapitalisme staat haaks op ontwikkeling

Door Wil van der Klift

Economen vrezen dat Alan Greenspan, voorzitter centrale banken van de VS, ditmaal geen afdoende formule weet om een stevige terugslag te vermijden. Er wordt rekening gehouden met een ernstige economische stagnatie, ondanks het feit dat het kapitalisme er redelijk in slaagt om de pieken van de regelmatig terugkerende structurele en conjuncturele crisissen af te vlakken. Ondernemers vragen zich intussen af hoe ze de komende magere jaren moeten doorkomen. Financiers- en bankkapitaal bepalen steeds sterker de fundamentele ontwikkelingen, waarbij het doen van industriële investeringen voortdurend op gespannen voet leeft met de zucht naar snelle permanente en hoge winsten.

Boonstra verliet Philips op het moment dat het bedrijf een superwinst van 10 miljard maakte, een verdubbeling. De man voerde bij Philips de Amerikaanse aanpak in: uitgangspunt voor al het handelen zijn de belangen van de grootaandeelhouders. Slechts wat fors winstgevend is blijft bestaan, de rest wordt meedogenloos gesnoeid. Voor zijn aandeel in de megawinst kreeg hij het afgelopen jaar vier miljoen gulden toegestopt: zijn deel van de tien miljard. Tegelijk inde hij 14 miljoen gulden voor 250.000 aandelen. De afgelopen twee jaar stak hij al voor 11 miljoen euro (23,7 miljoen gulden) aan verzilverde opties in zijn zakken. Terwijl het gewone personeel met zo'n vier procent genoegen moest nemen, stegen de salarissen van de leden van de raad van bestuur met 13,8 procent. Op een jaarsalaris van één miljoen gulden is dat 138.000 gulden, heel wat anders dan bijvoorbeeld 3 procent van 60.000 (ƒ 1.800), waarmee de meeste mensen het moeten doen. We praten dan nog even niet over de hoge inflatie (meer dan vier procent), die alle voordeel voor de werkende en uitkeringsgerechtigde bevolking weer tenietdoet en het feit dat de rijken ook nog eens extra worden verwend door de belastingmaatregelen van de PvdA-minister Vermeend.

De 'successen' van Boonstra hebben er inmiddels toe geleid dat veel Nederlandse bedrijven eenzelfde strategie volgen. Aan de top van het Nederlandse bedrijfsleven staan steeds meer Boonstra-klonen. Shell gaat de komende jaren acht miljard dollar (18,8 miljard gulden) teruggeven aan de aandeelhouders, onder meer door de inkoop van eigen aandelen. "De aandeelhouders krijgen de komende vijf jaar vijftig procent meer cash", stelde Shell-president Van der Veer. De prijzen van brandstof daarentegen blijven gewoon stijgen. Soortgelijke aandeleninkopen om de winsten aan de aandeelhouders te verhogen vonden onder meer ook plaats bij Unilever, Philips en KLM.

Door deze ongekende geldzucht en winsthonger kunnen de kapitalistische crisissen alleen nog worden bijgestuurd door een steeds grotere en intense uitbuiting van steeds grotere groepen mensen. Dat wordt nog eens duidelijk gemaakt door het adviesbureau Mercer Management Consulting (MMC) in Boston, VS. (1). Volgens dat bedrijf biedt de recessie een gouden kans om de strategische positie van een bedrijf te verbeteren:

Tip 1

Scheid kort voor en tijdens de recessie het kaf van het koren onder je klanten. Analyseer zo snel mogelijk welke klanten in moeilijke tijden het meest waardevol zijn. Behandel hen met alle egards. Hoe minder geld een klant in het laatje brengt, hoe minder tijd je aan hem moet besteden.

Tip 2

Schift ook zonder mededogen onder eigen werknemers. Als er moet worden gesnoeid in het personeelsbestand kies dan niet de kaasschaafmethode.

Beter is het de belangrijke departementen (vaak hoort klantenservice daarbij) te ontzien en elders harder te hakken. Ga daarom genadeloos op zoek naar de werknemers die het minste waarde toevoegen en gooi hen als eerste op straat. Schroom niet om acht procent van je werknemers te ontslaan, als je per saldo vijf procent kwijt wilt. Dat geeft je de mogelijkheid om voor die drie procent nieuwe mensen te werven. Een recessie is immers een mooie tijd om goedkoop talent weg te kapen bij concurrenten.

"Sommige mensen zullen zeggen dat zo'n behandeling van werknemers en klanten niet fair is", aldus MMS onlangs op een bijeenkomst met journalisten in New York. "Dat klopt, maar wie zegt dat je als manager altijd fair moet zijn? Dat kan zeker in een recessie niet."

Tip 3

Vul je oorlogskas op tijd aan, voordat de banken geen leningen meer geven en de emissiemarkten voor aandelen en obligaties op apegapen liggen. Dat geeft je gelegenheid om je strategische plannen zonder financiële zorgen door te zetten. Een goed gevulde oorlogskas is bovendien ideaal om in slechte tijden op strooptocht te gaan. In een recessie kun je andere bedrijven opkopen voor een fractie van de prijs die je op de top van de markt moet betalen.

Tip 4

Ga verstandig om met je ict-investeringen. "Veel bedrijven halen te weinig rendement uit de schat van informatie over klanten en leveranciers die hun ict-investeringen opleveren.

Tip 5

Gebruik de recessie om het strategisch plan van de onderneming te herdefiniëren: wat voor onderneming willen we zijn als we uit de crisis komen? "Tijdens een moeilijke periode is het topmanagement verzekerd van de volledige aandacht van hun werknemers. Ze zijn dan eerder geneigd veranderingen te accepteren".

Tip 6

Kijk uit met snijden in je reclamebudget. "Adverteren is geen uitgave, maar een investering in toekomstig marktaandeel. Bedrijven die tijdens een recessie hun advertentiebudget op peil houden, winnen meteen na de recessie een dramatisch groot marktaandeel."

Het is, volgens MMC-zegslieden, tijdens een recessie veel gemakkelijker je marktpositie te versterken dan in een hoogconjunctuur. In een neergang kun je je goede financiële conditie benutten.

Met een paar zinnen heeft dit bedrijf de aard van het kapitalisme blootgelegd, zonder poging om de onmenselijkheid van het systeem te maskeren. De kern van het kapitalisme bestaat uit een ongekende, kapitaal, milieu en arbeidskracht verspillende, onderlinge concurrentie. De enorme bedragen aan advertentiekosten drukken als een molensteen op de menselijke ontwikkeling. De kapitaalhonger leidt tot ongekende milieuproblemen. De onderlinge strijd om markten, grondstoffen en goedkope arbeidskrachten vormt een voortdurende bron voor nieuwe brandhaarden en oorlogen. Economische en militaire oorlogsvoering liggen in elkaars verlengde. De menselijke factor is slechts van belang zolang die de hebzuchtige winsthonger van de grootaandeelhouders weet te stillen. De werknemers lopen het risico elk moment op straat te kunnen worden geschopt. De klanten zijn alleen interessant zolang ze wat in het laatje brengen.

Als de arbeidersklasse echt vooruit wil is het niet genoeg om het kapitalistische systeem te willen 'vermenselijken'. Dit systeem laat zich niet menselijker maken. Nu nog zijn het vooral de bevolkingen in de ontwikkelingslanden die moeten lijden onder de gevolgen van de westerse uitbuiting van mens en natuur. Maar steeds meer en duidelijker wordt ook de 'eigen' bevolking het slachtoffer van een systeem dat fundamenteel haaks staat op een gezonde menselijke ontwikkeling. De volgende etappe van de menselijke ontwikkeling kan alleen plaatsvinden onder socialistische verhoudingen. Ook daar zullen veel zaken fout gaan, ook onder die omstandigheden zijn er mensen die alleen maar op eigen winst uit zijn, maar die fouten en mislukkingen zijn bij te sturen. Dan gaat het om noodzakelijke correcties van een progressief systeem. Nu is het dweilen met de kraan open omdat het systeem zélf niet deugt.

(1) FD, 14-2-2001