VS op weg naar 'nucleaire schurkenstaat'?

Door Hans Feddema (*)

Dit artikel beschrijft de recente verontrustende ontwikkelingen in de VS, geregisseerd door het bewind van de Amerikaanse president Bush. Ze zijn ernstiger dan veel mensen denken. Het artikel werd geschreven mede naar aanleiding van een recente conferentie in het Europees Parlement in Brussel van de Europese vredesbeweging. Daarbij waren een aantal Amerikaanse gasten aanwezig die 'inside information' verschaften over wat er in hun land gaande is en die opriepen hen te helpen. Op 20 april organiseerden zij een grote demonstratie in Washington. Manifest publiceert het artikel integraal in twee delen (vandaag slot).

Men grijpt daarvoor terug naar de doctrine van Zbigniew Brzezinski, waarin beheersing van Europa en Azië door de VS wordt gezien als voorwaarde voor de Amerikaanse wereldheerschappij. Het actieve en richting Rusland provocerende beleid van de Amerikanen in landen die voorheen tot de Sovjet-Unie behoorden en ook de politiek van oostwaartse NAVO-expansie richting Russische grens was een uitvloeisel van deze doctrine.

Door de vergeldingsoorlog in Afghanistan krijgen de VS thans voor het eerst ruimschoots kansen in de olierijke gebieden van Centraal-Azië en de Kaukasus. Het begon met vliegvelden ten behoeve van de oorlog, en nu is er volop de gelegenheid zich ook anderszins in die landen te nestelen. Sommigen noemen dat een neveneffect van, anderen een verborgen agenda voor de oorlog. Ken Coates, de secretaris-generaal van de Britse Russell Foundation, wees tijdens de conferentie in Brussel naast de Brzezinski-doctrine ook op die van Kolonel Warden van het Pentagon, die inhoudt dat de strijd moet worden gericht op vernietiging van het systeem van de vijand, zodat deze 'onze doeleinden gaat zien als de zijne'.

Hoe moeten we hierop reageren? De Amerikaanse gasten op de Brusselse conferentie hielden ons voor dat het in de jaren 1945-1947 slechts een klein aantal mensen was dat ons de Koude Oorlog opdrong en dat nu Bush via een betrekkelijk kleine groep van voornamelijk haviken om hem heen een agenda aan het schrijven is die al sinds 1948 in ontwikkeling is. Zij zien intern na 11 september de geest van McCarthy weer terugkomen en menen dat Europeanen hun politici weer moeten bijbrengen wat democratie is en wat waarden als vrijheid en recht betekenen. De quaker Joseph Gerson: "Extern wordt mijn land meer en meer imperialistisch en intern staat het aan de rand van het fascisme. We hebben jullie nodig om in ons land de mensen helder te maken hoe ernstig de situatie is. Wij hielpen jullie een tijd terug bij de strijd tegen het nazisme, wij willen nu jullie hulp. Alleen kunnen we het niet redden". Zijn appèl maakte indruk. In de slotverklaring van genoemde conferentie werd dan ook opgeroepen om een intensieve dialoog aan te gaan met het 'andere Amerika', via onder meer het uitwisselen van delegaties en personen over de oceaan. Ook Hofland wijst in het aangehaalde artikel van 20 maart op 'een ander Amerika dat we hier opnieuw moeten ontdekken'.

Dat laatste lijkt me, ook om niet in vruchteloos anti-Amerikanisme te vervallen, een belangrijk agendapunt voor ons Europeanen. Het 'andere Amerika' herinnert zich hoe de vredesbeweging daar tijdens de Vietnam-oorlog en het Reagan-tijdperk totstandkwam door overal in het land 'teach-inns' te organiseren en wil dat nu weer gaan doen, met om te beginnen een grote betoging op 20 april in Washington. Het is goed om daar heen te gaan, maar politiek zal Europa los moeten komen van zijn rol van Amerikaans hulpje. Dat kan echter niet zonder druk van onderop. De Noorse polemoloog Johan Galtungmeent dat de Europese politieke elites 'te sterk verbonden zijn met de VS' en dat er daarom een massale beweging van de mensen aan de basis moet komen in Noord en Zuid, met als concentratiepunt de antiglobaliserings-, mensenrechten- en vredesbeweging.

Galtung heeft gelijk, maar zo'n beweging vraagt enige tijd. Inmiddels zouden zich drama's kunnen voltrekken. In de column 'Bush slaat op hol' vraagt Bert van Duyn bijvoorbeeld aan het slot: "Wie zal Bush in toom houden, zoals eerder Kissinger Nixon van de ergste gruweldaden weerhield?" (Hervormd Nederland, 22 maart). De Europese politici hebben daarin ook een verantwoordelijkheid. We zullen ze op de huid moeten zitten opdat ze richting de VS creatieve initiatieven nemen. Behalve mensenlevens en de vrede, staat immers ook de internationale rechtsorde op het spel. Dat Europeanen niet meedoen aan de recente Amerikaanse kruistochtretoriek jegens 'de As van het Kwaad', noch aan de aangekondigde oorlog tegen een of meerdere landen onder de noemer van de strijd tegen terrorisme, is goed. Het is echter niet genoeg. Wat het terrorisme betreft, moeten we af van de eenzijdige symptoombestrijding. Het is tijd voor een echte aanpak van de oorzaken, waarbij niet langer solistische (vergeldings)acties van een supermacht, maar initiatieven van multilaterale conflictoplossing vereist zijn.

Europa staat kortom voor het dilemma hoe het het unilaterale hegemoniegedrag van de VS moet bestrijden, zonder in vijandig anti-Amerikanisme te vervallen. Europa militair 'op te tuigen' via een groot gezamenlijk leger acht ik niet direct het antwoord, hoezeer ook sommigen dit bepleiten om zo 'klein Amerika' te kunnen spelen. Het zou ook te lang duren om als Europa een militaire evenknie van de VS te worden, los van de vraag of dit wenselijk is. Distantie zie ik echter wel als een adequate reactie, dus het stoppen met onze slaafse houding jegens de 'grote broer' aan de overkant van de oceaan. Distantie, maar dan gepaard gaande met een intensief dialoogbeleid. Een speciale Europees-Amerikaanse top, zoals voorgesteld door de Clingendael-medewerkers Peter van Ham en Frans Osinga (Trouw, 22 maart) vind ik om te beginnen zo gek nog niet. Op de derde plaats zal West-Europa over de ontwikkelingen in de VS contact moeten gaan zoeken met de Derde Wereld, Rusland en China. Al was het maar alleen om de almaar stagnerende uitbouw van het VN-systeem weer op de agenda te krijgen, waardoor de unilaterale dominante rol van een supermacht in conflicthaarden zoals het Midden-Oosten eindelijk ook plaats zou kunnen maken voor een volwaardig, door de rechtsorde gedragen, beleid van multilaterale conflictoplossing.


(*) Dr. J.P. Feddema is antropoloog en publicist. Hij is een van de oprichters van GroenLinks, lid van de Partijraad en vz. van de Werkgroep Midden-Oosten van die partij. Het artikel werd op 23 maart 2002 verzonden. Inmiddels is het - in verkorte vorm - verschenen in Hervormd Nederland, d.d. 3 april onder de kop "Bush blijft op oorlogspad".

Eerder verzonden en andere artikelen zijn zoals altijd te vinden op website: www.geocities.com/HansFeddema

 

VRAGEN?
Voor eventuele vragen, suggesties en op- of aanmerkingen, mailt u naar Hans Feddema: feddema@wish.net