|
Vooral de herdenking van de vijftien Emslandkampen in omgeving Papenburg (Noord-Duitsland) dit jaar op 9 mei. Hoewel hier het beroemde lied van de Moorsoldaten vandaan komt, weten mensen nauwelijks van hun bestaan af. Tussen 1933 en 1945 trokken hier meer dan honderdduizend politieke gevangenen, strafgevangenen en krijgsgevangenen met de spade in het veen.
Na de vestiging van de fascistische dictatuur in Duitsland in 1933 begonnen de nazi's met de bouw van drie concentratiekampen voor politieke tegenstanders in het veenrijke gebied Emsland. De klopjacht op vakbondsmensen, socialisten en communisten was in volle gang en verhevigde door de Rijksdagbrand. Een dag na de brand werd een verordening opgesteld voor 'de bescherming van volk en staat tegen communistische staatsgevaarlijke activiteiten'. Naar schatting hebben ongeveer 11.000 gevangenen in de drie kampen gezeten om 'heropgevoed' te worden. Onder meer de pacifistische journalist Carl Ossietzky zat vast in Esterwegen. Dit kamp bleef tot 1936 onder beheer van de SS. Terreur, mishandeling tot zelfs de dood er op volgde, en executies, waren aan de orde van de dag in deze kampen. De schrijver Wolfgang Langhoff beschrijft de verschrikkingen in zijn boek 'Die Moorsoldaten'. Solidariteit tussen de politieke gevangenen onderling hield menigeen op de been. In het kamp Börgermoor namen mensen het initiatief tot de oprichting van een culturele organisatie. Hier kwam uiteindelijk het lied 'Die Moorsoldaten' uit. Langhoff schrijft over de optredens van kunstenaars: "Bij elk grapje werd gekeken hoe de SS het zou opvatten. Die werd echter volledig in beslag genomen door het spel en bemerkte nauwelijks de spot."
De veenbrigade kreeg een betekenis van verzet. Bewerking van het veen diende voor de op gang gekomen oorlogsindustrie en het prestige van Hitler. In 10 jaar tijd moest 50.000 hectare veen afgegraven worden. Langhoff: "Maandenlang staan we in het veen, vaak zakken we tot onze knieën in het moeras, vaak komen onze spaden amper door de grote wortels en boomstronken van de vergane bossen die er zijn in het veen, vaak stuiten we op adders, die in het hete heidestruikgewas sissen, vaak zakt één van ons ineen en wordt door twee kameraden en een bewaker naar het militair hospitaal gebracht". Alle gevangenen werden ingezet in het veenproject. Ook uit Nederland haalden de nazi's dwangarbeiders voor de zware lichamelijke arbeid. Daar kwamen nog bij de heersende ziekten, ellende in de barakken, alle stokslagen en dagelijkse vernederingen in de kampen. Het regime verhardde en de fascisten breidden de Emslandkampen uit voor de opsluiting van dienstweigeraars, veroordeelden, dwangarbeiders en strafgevangenen. Begin 1934 nam Himmler het commando over van de politieke politie. De Emslandkampen vielen toen onder de directe verantwoordelijkheid van het Derde Rijk. Het centrale gezag hanteerde dezelfde gruwelijke methoden als de SS. Vijf kampen, waaronder Börgermoor werden voortaan gebruikt als strafgevangenkampen. Rond de 66.500 mensen zaten verspreid over de zeven noordelijke Emslandkampen. Aan het begin van de oorlog werden ze ook ingericht als krijgsgevangenenkampen. Tot mei 1940 passeerden hier 110.000 krijgsgevangenen enzaten 70.000 van hen uit Frankrijk, Italië en de Sovjet-Unie, daar voor langere tijd vast. De nazi's zetten de Sovjet-soldaten van het Rode Leger apart van de andere krijgsgevangenen. Tegen de regel van het volkenrecht in schoten ze Sovjet-soldaten neer. Minstens 15.000 Sovjets liggen begraven in Emsland. In mei 1943 arriveerden zo'n 1.700 tot 1.800 verzetsstrijders uit België en Noord-Frankrijk in Esterwegen, 165 van hen werden ter dood veroordeeld. In totaal overleefden 38.000 mensen de kampen niet.
Om de veenbrigade en hun lijden in dit gebied levend te houden organiseert een samenwerkingsverband van antifascistische organisaties uit Nederland en Duitsland jaarlijks de herdenking van de Emslandkampen op 8 mei in Esterwegen. Daar staat ook een monument voor Ossietzky. Dit jaar sprak onder andere Nabil Sahhar van de Joods-Palestijnse Dialoog op de herdenking. Ook een voormalige kampgevangene richtte het woord tot de aanwezigen. De NCPN afdeling Groningen-stad en de afdeling Reiderland woonden de herdenking bij. Emsland: een stukje vergeten geschiedenis.
Maar de hoop en de strijd van de Moorsoldaten leeft voort: nooit weer fascisme!