Werkloosheidsbarometer

Door Wil van der Klift

Kantoorinvesteringen, zoals in printers en kopieermachines, zitten traditioneel vooraan in de cyclus van economische op- en neergang. Océ, fabrikant van dergelijke systemen met productievestigingen in Nederland en Duitsland en export naar voornamelijk europa en de VS, ziet nog geen enkel herstel van de markt, in de EU noch in de VS. Nu verdwijnen weliswaar de ene na de andere 'ijzeren wet' en 'gouden regel' op dit moment in de prullenbak, maar het blijft toch een duidelijk signaal dat Océ geen greintje marktherstel ziet in Europa en de VS. Ook Hagemeyer (elektrotechnische producten) ziet "in geen velden of wegen" enig marktherstel. De economische groeicijfers in Nederland over de afgelopen drie kwartalen waren de laagste sinds 1993. Het aantal faillissementen neemt explosief toe. Dit jaar zullen 9.250 bedrijven het loodje leggen, waarbij 55.000 arbeidsplaatsen verloren gaan. In de eerste helft van het jaar gingen al 23.000 banen verloren.

In het eerste kwartaal groeide het aantal banen nog maar met 1,5 procent (in 2001 gemiddeld nog 2,3%). Uitzendconcern Adecco voorziet in Nederland een structurele krimp van de fleximarkt en sluit 10 procent van in totaal 250 kantoren in ons land. Het aantal vacatures neemt inmiddels in rap tempo af en de werkloosheid loopt op. Ook de loonkostenstijging neemt af (van 5,3 naar 4,6%). In de sectoren waar de vraag het grootst is (zorg en overheid) zijn de lonen het minst gestegen. Het omgekeerde geldt voor de financiële en zakelijke dienstverlening, waar de minste banengroei is. Kapitalisme in de praktijk. Deze scheefgroei zal, versterkt door het nieuwe neoliberale regeringsbeleid, de komende periode verscherpt doorzetten, ondanks alle dagelijkse verhalen over het licht aan het einde van de tunnel. Nederlandse exporteurs verwachten in 2002 een minimale groei van de exportwaarde van 2,4 procent (in 2001 was dat nog 9,8%). Het is de vraag wanneer het afbrokkelende consumentenvertrouwen de consumentengroei (nu 1,4%) nog verder negatief zal gaan benvloeden. Met de kelderende aandelen, inzakkende huizenmarkt en forse bezuinigingsoperaties van de nieuwe regering voor de deur, zou dat moment wel eens dichterbij kunnen zijn dan we denken. Eén van de redenen is dat het leven op de pof zijn grenzen kent, zeker nu de waarde van het aandelenbezit dramatisch is verminderd in het tweede kwartaal. In het slechtste kwartaal in vijftig jaar daalde de CBS-index met 15,6 procent.

Nu de rek uit de huizenmarkt is, wordt het lastiger om de overwaarde van het huis te verzilveren, zoals de afgelopen jaren zeer vaak werd gedaan. Sinds het midden van de jaren negentig heeft ruim eenderde van de woningbezitters een deel van de overwaarde van hun huis opgesoupeerd (verbouwingen, vakanties, wasmachines en auto's). Eén op de zeven huishoudens maakte de overwaarde zelfs helemaal te gelde. In totaal pompten zij zo'n 33 miljard euro extra in de economie. Deze levensfilosofie komt bij jonge mensen die denken een carrière te kunnen opbouwen nog veelvuldig voor, waardoor de consumentengroei nog in stand blijft. Maar juist de stagnerende huizenmarkt maakt jonge huizenbezitters met hoge hypotheekschulden uiterst kwetsbaar. Er hoeft maar iets te gebeuren met de werkgelegenheid en het wankele evenwicht slaat om.

In Duitsland verkeert weer een groot bedrijf in de problemen. Machinebouwer Babock Borsig heeft uitstel van betaling aangevraagd. Ruim 20.000 werknemers verkeren in onzekerheid, onder wie 13.000 in Duitsland en 120 in Nederland. Het faillissement van het Amerikaanse Worldcom komt steeds dichterbij. De werkgelegenheid van alle 60.000 werknemers staat daarbij op de tocht. Voorlopig werd al 17.000 werknemers de wacht aangezet. Het aantal werklozen in de VS steeg van 5,8 tot 5,9 procent in juni. De groei van nieuwe banen was minder dan de helft van wat economen hadden verwacht. Groei was er in de bouw, de ziekenhuizen, en bij de overheid. In juni alleen al vonden in de VS 23.000 ontslagen plaats. Amerikaanse fabrieken stuurden voor de 23ste achtereenvolgende maand meer werknemers naar huis dan ze aannamen. De gevolgen van de economische crisis in de VS laten zich ook steeds meer in Europa gelden. Van de 15.000 banen die Hewlett-Packard aankondigde te zullen schrappen zullen er bijvoorbeeld 5.900 in Europa zijn. Deze keer in het staatje een greep uit de ontslagen tijdens de afgelopen drie weken.