Het grote schaakspel

Kofi Anan en Bush: kan de VN een rol blijven spelen om de oorlogsplannen van de VS te stoppen?

Door Thomas Gounet

Zevende stelling. De kern van deze strategie bestaat uit de vorming van een overheersende natie in het centrum van Eurazië te voorkomen.
Men kan vier delen onderscheiden in dit continent: het Westen (Europa), het Oosten (Oost-Azië), het centrum (Rusland) en het Zuiden (het Midden-Oosten). Het centrum is het meest strategische punt, daar het toelaat het Oosten en het Westen met elkaar te verbinden en op een wezenlijke manier de regio te controleren. Bovendien biedt de huidige staat die zich in dit werelddeel bevindt, voortgekomen uit de ter ziele gegane Sovjet-Unie, weinig zekerheid. Het ontstaan van een vijandige macht in het hart van dit continent vormt dus het grootste gevaar voor Washington: "Wanneer het centrum met het Westen breekt en er ontstaat een dynamisch geheel dat eigen initiatieven ontwikkelt en dan controle verwerft over het Zuiden of een verbond sluit met het belangrijkste oostelijke land (China, nvdr), zal de positie van Amerika in Eurazië uitermate verzwakken. (p.61-62) Men moet beletten dat deze situatie kan ontstaan en daarom de macht van dit land maximaal inperken. Daarom roept Brzezinski tegelijkertijd op tot de ontmanteling van het huidige Rusland. "Een meer open Russische confederatie bestaande uit een Europees Rusland, een republiek Siberië en een republiek in het Verre Oosten, zou gemakkelijker nauwe economische banden kunnen ontwikkelen met Europa, de nieuwe staten in Centraal-Azië en het Oosten. Dat zou de eigen ontwikkeling versnellen. Elk van deze drie gehelen zal dan eveneens beter het eigen creatieve potentieel kunnen benutten dat eeuwenlang door de loodzware bureaucratie van Moskou werd onderdrukt." (p.258-259)

Achtste stelling. In Europa moeten de Verenigde Staten de Europese uitbouw ondersteunen, onder Duitse bescherming en met de steun van Frankrijk.
Brzezinski preciseert de grondslagen van deze visie: "Vandaag heeft Europa een nieuwe functie. Het vormt een springplank voor de uitbreiding van de democratie naar het oosten van dit werelddeel." (p.87) Het probleem bestaat er echter in van deze Unie een instrument te maken ten voordele van de Verenigde Staten. Maar wanneer Frankrijk in Europa domineert, dan loopt men het risico dat dit niet het geval zal zijn want Frankrijk beschikt over een sterke wil tot onafhankelijkheid en het zou Europa in die zin kunnen beïnvloeden. Daarom moet Duitsland Europa uitbouwen. Maar omdat het niet sterk genoeg is om dit alleen te doen, dient het steun te zoeken bij Parijs. Deze Unie moet zich zo ver mogelijk naar het Oosten uitstrekken zonder in de wielen van de Russische regering te rijden. Oekraïne zal er deel van moeten uitmaken naast de nu reeds voorziene landen. Door Duitsland deze centrale rol in de opbouw van een verenigd Europa te geven, beperken de Verenigde Staten - volgens Brzezinski - de rol van dit land tot een zuiver regionaal niveau: het domineren van het westelijk deel van het Euraziatisch continent. Zij beletten zo dat Duitsland naar wereldoverheersing streeft.

Negende stelling. Het westen van Azië is potentieel onstabiel met China en Japan. Men moet er een organisatie scheppen die met Europa vergelijkbaar is en waarvan deze twee landen de basis uitmaken.
Dit deel van de wereld kent de meest dynamische ontwikkeling. Maar dit schept ook ambities. China wordt een regionale grootmacht. Men dient te beletten dat het samengaat met Rusland want dan zou het een dominerende rol kunnen spelen in dit bondgenootschap en dat kan vijandig staan tegenover Washington. Voor de Verenigde Staten moet dit tegen elke prijs worden vermeden.

Tiende stelling. De zone die zich uitstrekt tussen de Zwarte Zee en Mongolië is de meest onstabiele en de gevaarlijkste voor de wereldoverheersing door de Verenigde Staten.
Deze hele regio omvat enorme reserves aan petroleum, gas, goud en andere mineralen. Dit wakkert de begerigheid aan en verleent macht aan de staat die er de controle over heeft. Dit deel van de wereld is ook een mengelmoes van nationaliteiten die als steunpunt kunnen dienen van regionale machten zoals Rusland, Turkije en Iran. Brzezinski definieert de Amerikaanse politiek dan ook als volgt: "Het voornaamste belang van Amerika bestaat erin zich ervan te verzekeren dat geen enkele macht de controle krijgt over deze geopolitieke ruimte; de wereldgemeenschap moet gebruik kunnen maken van een onbegrensde economische en financiële toegang. Dit geopolitiek pluralisme zal alleen een blijvende werkelijkheid worden wanneer een netwerk voor transport over land en zee en pijplijnen tussen de Middellandse Zee en de Zee van Oman, deze regio rechtstreeks zal verbinden met de belangrijkste centra van de wereldeconomie." Men moet zich realiseren dat dit dus helemaal verloopt buiten Rusland om. Voor alle duidelijkheid voegt hij eraan toe: "Men moet dan ook weerstand bieden aan de inspanningen van Rusland om het monopolie op de toegang te behouden, want dat schaadt de regionale stabiliteit." (p.193) Hij hoopt dan ook dat Turkije zich eveneens bij Europa zal aansluiten en dat de Verenigde Staten een meer verzoenende politiek zullen gaan voeren tegenover Iran.

Het boek van Brzezinski is van fundamenteel belang voor wie wil begrijpen wat zich op het wereldtoneel afspeelt en voor wie deze Amerikaanse politiek van wereldoverheersing wil bestrijden. Maar men dient niet alles wat deze auteur vertelt voor waar aan te nemen.

Allereerst is er geen enkele klassenanalyse gemaakt. En dit is logisch. Brzezinski vertegenwoordigt immers de belangen van de heersende Amerikaanse klasse en die heeft maar één doel: zich verzekeren van het voortbestaan van de Amerikaanse wereldoverheersing. Hij schetst de strategische doelstellingen van het Amerikaanse imperialisme dat tot op heden onze planeet dirigeert. Daarom is dit boek bijzonder interessant. Brzezinski bekijkt de staten als een geheel. Het kapitalistische of socialistische systeem heeft geen enkel belang. Alles wordt gezien door de bril van het nationale belang.

Vervolgens verschuiven voor hem de economische belangen naar de tweede plaats. Maar op lange termijn zijn het de economische ontwikkelingen die de rijke landen zullen aanzetten om de wereld te betwisten. Duitsland en Japan zijn slechts tijdelijke bondgenoten van de Verenigde Staten. De bourgeoisie van deze twee landen zal geleidelijk een eigen strategie ontwikkelen om tot wereldoverheersing te komen. De kapitalistische economische ontwikkeling drijft hen hiertoe.

De oorlog is niet, zoals hij het vertelt, "een luxe die alleen de arme volkeren zich kunnen veroorloven; de meer bevoorrechten worden geremd door hun technologische capaciteit tot zelfvernietiging en door de wil hun eigen belangen te verdedigen." (p.270-271) De imperialisten gaan over tot oorlog wanneer ze hun doelstellingen willen bereiken en wanneer de andere middelen hebben gefaald. De agressie van de Verenigde Staten tegen Irak toont dit aan. Dit is de imperialistische oorlog, maar Brzezinski ligt daarvan niet wakker.

De oorlog is ook een bevoorrecht instrument voor de arme landen om zich van het hun opgelegde juk te bevrijden. Dan spreken we over een revolutionaire oorlog of over een nationale bevrijdingsoorlog. Brzezinski wil dit laatste tegen elke prijs verhinderen en zijn boek is dan ook hiertegen geschreven.

Noot:
(1) Brzezinski Zbigniew, Le grand échiquier, (Het Grote Schaakspel), Uitg. Bayard, Parijs, 1997. In het engels: The Grand Chessboard. De pagina's verwijzen naar de Franse uitgave.