Crisisbarometer

Al meer dan een jaar houdt Manifest de golf van (massa)ontslagen in Nederland en elders op de wereld bij. De omvang van de ontslaggolf neemt nog steeds toe. Achter deze cijfers gaat een economische crisis schuil die zich steeds verder verdiept. De komende periode leggen we de nadruk meer op die crisis en de gevolgen voor het loon, terwijl we ook de werkloosheidsgroei, nu zoveel mogelijk per bedrijfstak, zullen blijven volgen. Werkloosheid is overigens de snelste manier van inkomensachteruitgang, zeker als het gaat om structurele banen.

Manifest zal de komende periode wat dieper ingaan op de kapitalistische wetmatigheden van de (huidige) kapitalistische crisis. In het vorige artikel ging Tamila Yabrova in op het cyclische karakter van de kapitalistische reproductie en de bijzonderheden van de economische crisis van het laatste decennium van de vorige eeuw. Dit is deel twee van het artikel waarin de concretisering - in hoofdlijnen - plaatsvindt.

(Begin speech) Wij stellen vast dat de economische crisissen en de cycli tijdens het laatste decennium van de 20e eeuw de volgende bijzonderheden vertonen:

1. De crisissen duren minder lang. (Deze vaststelling is gebaseerd op een tabel die we hier niet plaatsen).
2. De daling van de productie is minder diep.

   Dit is toe te schrijven aan de staatsinterventies tijdens de crisis. Zo heeft de Amerikaanse regering in haar anticrisisprogramma van 1980 72,2 miljard dollar uitgegeven. In 1992 gaf zij 103 miljard uit. In Japan bedroeg in de jaren '90 het aandeel in het BNP van de staatsuitgaven 35 procent. In Zweden 70 procent. Om de financiële crisis te verzachten in Zuid-Korea, hebben de Wereldbank en het IMF in 1998 een krediet van 47 miljard dollar toegekend.

   De technische en wetenschappelijke revolutie heeft een grote rol gespeeld, zij wekt de schijn van een structurele omvorming.

   De militarisering slaat toe, oorlogen worden een middel om de crisis op te lossen: 1990-1991, de oorlog in de Perzische Golf; 1997-1999, de oorlog in Joegoslavië; 2001, de 'antiterroristische' operatie in Afghanistan: 2003, president Bush heeft 'antiterroristische operaties' aangekondigd tegen de 'schurkenstaten' (In beeld zijn nu vooral Irak en Noord-Korea, nvdr). Het antirakettenschildprogramma zou ook moeten dienen voor de oplossing van binnenlandse economische problemen.

   De vernietiging van de Sovjet-Unie en de socialistische landen speelt een grote rol en bracht een enorme consumptiemarkt tot stand, een grondstoffenreserve en een bron van goedkope arbeidskrachten en intellectuelen. De Russische president Poetin heeft toegegeven dat er elk jaar 25 miljard dollar het land uitvlucht naar bankrekeningen in de VS en andere landen.

   In Oekraïne vloeiden tijdens de 10 jaar kapitalistische perestrojka officieel ongeveer 45 miljard dollar en 5 miljard aan goederen het land uit. Het is niet toevallig dat Oekraïne, dat ten tijde van de Sovjet-Unie een ontwikkeld industrieland was dat op de lijst stond van de eerste tien landen van Europa, op dit ogenblik op de staatsbegroting nog slechts een inkomen heeft van 200 dollar per inwoner. Het officiële werkloosheidscijfer is ongeveer 8 procent, maar in werkelijkheid ligt het op 40 procent. Debevolking van Oekraïne is verminderd van 52 naar 48,7 miljoen inwoners. De economie van Oekraïne is teruggevallen op het niveau van verscheidene decennia geleden. De machinebouw is vernietigd. Het land is een semi-kolonie geworden, een leverancier van grondstoffen.

3. Een specifiek kenmerk van de economische ontwikkeling, vooral in de VS, vormt de groei van de kapitalen. Door speculatie van de transnationale banken en de beursspeculatie lijkt de Amerikaanse economie op een omgekeerde piramide. Aan de basis zit de productie, aan de top een enorme massa fictief kapitaal. De vorming van financiële zeepbellen, die elk moment uiteen kunnen spatten, dreigen het internationale monetaire systeem van het kapitalisme te vernietigen. Vandaag circuleert een grote massa gedevalueerde dollars van het ene land naar het andere, wat beurskrachs teweegbrengt en de economie vernietigt in vele landen, vooral in Oost-Azië, Argentinië, Rusland in 1998. enz. De Amerikaanse dollar is maar voor 40 procent gebaseerd op waren en goudreserves.
4. De VS, de leider van de wereld, gaan voor het eerst in hun geschiedenis gebukt onder de schulden. De globale schuld van de productiesector is verdubbeld van 5,36 triljoen dollar in 1983 naar 10,85 triljoen dollar in 1990, maar sinds 1990 is ze nog toegenomen tot 18,26 triljoen dollar. Het handelstekort bedraagt 4 procent van het bruto nationaal product. Om dat handelstekort te dekken, hebben de VS dagelijks één miljard dollar nodig uit het buitenland.
5. De labiliteit van het financiële systeem in de VS veroorzaakt enorme moeilijkheden in het financiële wereldsysteem. Het volume van de wereldfinanciën bedroeg 1 triljoen dollar in 1970 en 25 triljoen dollar in 1988. Op het einde van de jaren negentig bedraagt het volume van de beursverkopen alleen al 1 triljoen dollar per dag. Op datzelfde ogenblik bedraagt het volume van de internationale handel slechts 25 miljard dollar.

   Dat getuigt van de aanzwelling van het fictieve kapitaal, dat wil zeggen van de virtuele sector of van het parasitaire karakter van de kapitalistische economie, van de omvorming van de burgerij in renteniers. Deze processen hebben de labiliteit van de kapitalistische economie veroorzaakt en in de financile wereld stormen veroorzaakt met diepgaande monetaire crisissen als gevolg.

6. Een nieuw kenmerk van de crisissen is dat ze ook voorkomen in de hoogtechnologische sectoren, die tot voor kort de motoren waren van de economie, zoals de telecommunicatie en de productie van microchips. Als we het jaar 2001 vergelijken met 1997, zien we een daling van de inkomsten met 4 miljard dollar. De hoop op een onbeperkte markt is een illusie gebleken. Tijdens deze jaren hebben die sectoren enorme kapitalen opgeslorpt: van de banken krijgen zij 819 miljard dollar aan kredieten. Daar moeten nog de 415 miljard dollar aan worden toegevoegd uit de verkoop van aandelen door de bedrijven uit deze sectoren. Vanuit andere bronnen kwamen nog investeringen ten bedrage van 500 miljard dollar. De helft van alle bankkredieten in Europa gingen naar deze sectoren. De crisissituatie heeft een golf van fusies teweeggebracht. De vijf grootste fusies kwamen in deze sectoren voor. De verliezen in deze sectoren bedragen 60 miljard dollar, het verlies aan arbeidsplaatsen 300.000 en nog eens 200.000 in de sector van de toeleveringsbedrijven.
7. Een andere bijzonderheid van de huidige reproductiecyclus is de grotere intensiteit van externe factoren, tegenstellingen binnen het kapitalistische wereldsysteem, globalisering en internationalisering. In vergelijking met de ontwikkeling van de cyclus in elk kapitalistisch land apart (die debelangrijkste factor was) worden de secundaire factoren nu vaak de hoofdfactor. De activiteit van instellingen zoals de multinationals, het Internationaal Monetair Fonds, de Wereldbank, de Wereldhandelsorganisatie, enz. vergroten de onevenwichtigheden van de kapitalistische economie en de hele crisissituatie.

Tot slot kunnen we stellen dat het wereldkapitalisme en de overheersende grootmacht, de Verenigde Staten, zich niet hebben kunnen consolideren tijdens het laatste decennium van de 20e eeuw. Integendeel, de algemene crisis wordt dieper, wat de stelling bevestigt dat het kapitalisme historisch gezien veroordeeld is. Vandaag groeit meer dan ooit de rol van de subjectieve factor van de sociale kracht - de ééngemaakte communistische beweging - die de volksmassa's zal leiden om dit historisch vonnis ten uitvoer te brengen. (einde speech)

N.B.: Het voorgaande artikel in Manifest 1 en dit vervolg daarop vormen samen de integrale tekst die Tamila Yabrova hield tijdens het Brusselse Seminar op 2, 3 en 4 mei 2002.

Bron: Tamila Yabrova is voorzitter van de Unie van Communisten van Oekraïne en hoofdredacteur van het tijdschrift Marxisme en Actualiteit. Het artikel is overgenomen uit Marxistische Studies, juli-september 2002, no. 59: 'Economische crisis en oorlog in de 21ste eeuw'.