|
Wat Manifest allang voorspelde, is gebeurd: Nederlanders zijn minder gaan consumeren. In het tweede kwartaal lagen de gezinsbestedingen 1,2 procent lager dan tijdens dezelfde periode een jaar terug. Vergeleken met de eerste drie maanden van dit jaar is de consumptie zelfs met bijna 2 procent geslonken. Er wordt dus aanzienlijk minder besteed, deels omdat de portemonnee leeg is, anderdeels omdat mensen sparen. Bovendien wordt de koopkracht nog enigszins overeind gehouden, omdat mensen steeds meer lenen. Massale acties zijn broodnodig.
De gemiddelde Nederlander ziet in dat de vooruitzichten voor de komende jaren slecht zijn, en met hem een heleboel economen en politici. Het consumentenvertrouwen is het laagst sinds 20 jaar. De negatieve krachten waaraan de economie bloot staat zijn sterker en hardnekkiger dan verwacht. Ondanks alle mooie praatjes verslechtert de financieel-economische situatie.
De nieuwe mondiale financieel-economische gegevens schijnen zeer positief. De OESO, de ECB en de Fed eerder: alle schatten ze de toekomst optimistischer in. Waarom nog langer sceptisch zijn? Het lijkt erop dat veel bedrijven zich sterk herstellen. In de VS zou de recessie achter de rug zijn en zelfs in Japan, de tweede economie ter wereld, zouden er duidelijke signalen van herstel zijn. Alleen in Europa is er volgens de analisten nauwelijks sprake van herstel en in Nederland gaat het zelfs zeer slecht met de economie. Een nadere beschouwing levert een minder solide werkelijkheid op en nog grotere gevaren voor de Nederlandse economie.
De financiële catastrofe van particuliere verliezen op de beurs en collectieve verliezen via de aandelenbeleggingen van het pensioenfonds tikt in ons land extra hard aan. Forse verhoging van pensioenpremies jagen tegelijkertijd de loonkosten bij bedrijven op. Pensioentoezeggingen bleken niet waardevast te zijn, net zomin als de huizenmarkt. Ruim 700.000 werknemers worden dit jaar gekort op de verhoging van hun pensioenrechten. Volgend jaar stijgt hun aantal tot 1,5 miljoen doordat ook ambtenaren en leerkrachten worden gekort. De werknemers betalen extra premie en een veelvoud van dat bedrag als gevolg van beperkingen van hun pensioenrechten om het wanbeleid van de pensioenfondsen financieel te verhelpen. Het tast de koopkracht zeer aanzienlijk aan.
Niet alleen de verre toekomst oogt somberder, ook de nabije. In het bedrijfsleven verdwijnen banen en de werkloosheid stijgt snel. Alleen bij de overheid en in de zorgsector zijn er sinds eind 2001 banen bij gekomen. Maar ook daaraan komt een eind. De overheid incasseert veel tegenvallers en wil die compenseren om te voldoen aan Europese begrotingsnormen. De komende jaren kunnen gezinnen rekenen op bezuinigingen en belastingverhogingen door een slechte internationale concurrentiepositie, een pensioenprobleem en een bezuinigende overheid. Kortom, de binnenlandse vraag zal nog aanzienlijk meer afnemen.
De lage hypotheekrente heeft in het tweede kwartaal bovendien geleid tot een forse stijging van het aantal oversluitingen, dat met 17 procent toenam. Dit 'vernieuwen' van hypotheken stuwde het aantal leningen voor een huis ingeschreven bij het kadaster met 6 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Het aantal woninghypotheken bedroeg gedurende het tweede kwartaal 134.000. De extra financiën worden veelal gebruikt voor consumptieve uitgaven.
De lage hypotheekrente in het tweede kwartaal heeft de verkoop van woningen niet gestimuleerd. Het aantal verkochte woningen daalde zelfs met 6 procent in vergelijking met het tweede kwartaal van 2002. "Deze daling gaat samen met de toegenomen onzekerheid bij consumenten, zoals tot uitdrukking komt in het lage niveau van consumentenvertrouwen", aldus het CBS. Nederlanders leenden wel meer voor hun huis. De gemiddelde woninghypotheek bedroeg in het tweede kwartaal 172.000 euro. Dat is bijna 9 procent meer dan in dezelfde periode een jaar geleden. De totale uitstaande schuld voor woninghypotheken is gestegen tot 363 miljard euro. De gemiddelde hypotheekschuld per woning die met een hypotheek is belast, bedraagt 113.000 euro. Bijna 90 procent van de eigen woningen is met een hypotheek belast. De vlag hangt duidelijk halfstok.
Met name inzakkende consumentenbestedingen, die 1,2 procent lager waren dan vorig jaar, drukten de economische activiteit. De sombere vooruitzichten voor de huizen- en arbeidsmarkt, hogere pensioenpremies en een slinkende koopkracht gelden als oorzaken. De bedrijfsinvesteringen daalden in het tweede kwartaal met 3,9 procent. Ook de uitvoer liep sterk terug. De tegenvaller in het tweede kwartaal zal het gemiddelde groeicijfer van de economie over heel 2003 naar beneden trekken.
Het CBS stelde de economische groei over het eerste kwartaal naar beneden bij tot -0,3 procent op kwartaalbasis. Herstel kan dus niet van de export komen, gezien de internationale ontwikkelingen. Van de binnenlandse consumptie heeft Nederland voorlopig ook weinig te verwachten, zoals we hierboven al aangaven. Ook de overheidsconsumptie zal niet langer in het huidige tempo blijven groeien. De overheidssector blijft de kurk waarop de economie nog enigszins drijft. De overheidsconsumptie steeg met 2,5 procent. Extra uitgaven in de zorg waren hier mede debet aan. Als de bezuinigingen die het kabinet-Balkenende in gang heeft gezet beginnen door te werken, zal de nu nog stevige groei van de overheidsconsumptie terugvallen. Een woordvoerder van het Centraal Planbureau (CPB) zegt dat de kans op een neerwaartse bijstelling van de groeiverwachting voor 2003 - te presenteren op Prinsjesdag - groter is dan de kans op een opwaartse. Het CPB raamt nu nog een groei van 0,0 procent over heel 2003.
Uit voorlopige nog vertrouwelijke berekeningen van het CPB ter voorbereiding van Prinsjesdag, blijkt dat de overheidsfinanciën mede door de economische ontwikkeling in rap tempo verslechteren. In 2007 komt het begrotingstekort uit op 1,3 procent tot 1,4 procent, terwijl in het regeerakkoord werd uitgegaan van een tekort van 0,5 procent, stellen bronnen rond de regering.