Philips en de kapitalistische (over)productie

Lodewijk verkoopt ijsjes aan Jan Peter terwijl Philips uitverkoop houdt. Kapitalistische werkelijkheid in een notendop.

Kom hier voor werk...dat er niet is. Melkertbanen worden zelfs afgebroken. Wat over blijft is dwangarbeid. Alleen verzet en actie blijven over.

Door Jos van Bergen

Philips sluit vijftig fabrieken. Dat kopte NRC Handelsblad van 23 augustus waarin een interview met Philips bestuursvoorzitter Gerard Kleisterlee is opgenomen. Van de rond 150 fabrieken van het elektronicaconcern blijven er ongeveer de honderd over. Vijf jaar geleden waren het er nog 270. De fabrieken worden in de komende jaren gesloten of afgestoten om kosten te besparen. Sinds het aantreden van Kleisterlee is het aantal banen bij Philips afgenomen van 220.000 in mei 2001 tot 170.000 nu, een daling van 50.000 banen in ruim twee jaar.

De aandacht van Kleisterlee is verschoven van omzetgroei naar winstherstel. Van de ambitieuze doelstelling van tien procent omzetgroei, die nog afkomstig is van Kleisterlee's voorganger Cor Boonstra, is niets terechtgekomen, met name door de economische achteruitgang die leidde tot miljardenverliezen voor het bedrijf. Afwaarderingen op duurbetaalde overnames en deelnemingen na de koersval op de aandelenbeurzen, en extra stortingen in de pensioenkas waren de grootste boosdoeners. Kleisterlee: "De agenda is omgegooid. Nu zijn we gericht op winstherstel. Groei is naar het tweede plan verwezen."

Geduchte concurrenten

Achter de enorme verliezen verschuilt zich de toegenomen concurrentie op het gebied van consumentenelektronica, niet alleen van Sony en Panasonic, maar ook van het snel opkomende Koreaanse Samsung. Kleisterlee: "Samsung is voor ons een grotere concurrent dan Panasonic. Samsung is in Amerika sterk opgekomen. Ze zijn agressief. Ze zijn een geduchte concurrent." Tegelijkertijd stelt hij over de productie in Europa: "En elk concern ziet West-Europa te duur worden en speelt daarop in door delen te verhuizen." De sluiting van fabrieken moet dan ook in dit verband gezien worden. De productie wordt niet gestopt maar verplaatst of uitbesteed aan andere producenten, met name in zogenaamde lagelonenlanden. Inmiddels is een derde van de totale productie van Philips afkomstig uit China. Maar de concurrentie zit niet stil. Kleisterlee: "Wij zijn de pionier geweest met het uitbesteden van onze productie. Daar zijn we al jaren mee bezig, en dat zie je Sony en Panasonic nu ook doen."

De vrije markt

Het concurrentievoordeel van pionier Philips is dus tijdelijk. Een nieuwe slag in de concurrentiestrijd staat op stapel. Philips zet de verplaatsing van de productie naar lagelonenlanden met dubbele energie voort. China heeft daarbij de belangstelling van de concernleiding. Komend najaar gaat de gehele groepsraad, inclusief de raad van bestuur, een week lang op werkbezoek bij de opkomende reus die niet alleen interessant is om zijn lage lonen, maar ook om zijn potentiële afzet. Philips behaalt er nu ongeveer tien procent van zijn omzet. Kleisterlee wil dat in drie tot vier jaar verdubbelen. Intern streeft hij naar een verandering van de mentaliteit. De verschillende bedrijfsonderdelen moeten beter samenwerken, en de marketing moet worden verbeterd en deel gaan uitmaken van de vaardigheden van elke manager. De markt wordt centraal gesteld en het concern wordt rond die markt gegroepeerd. De commercie is allesbepalend voor het herstel van de winstgevendheid. De samenwerking moet de commerciële kracht versterken. En over de omzetgroei zegt Kleisterlee: "Die omzetgroei van tien procent is belangrijk. Zonder meer. Maar het gaat mij nog meer om de mentaliteit en de werkwijze van Philips. Die moet veranderen. Dan komt de groei vanzelf."

Geforceerde consumptie

Of dat inderdaad het geval zal zijn valt nog te bezien. Ten eerste zijn de concurrenten net zo hard als Philips bezig te besparen op de kosten door verplaatsing of uitbesteding van de productie. En ten tweede betekent het sluiten van fabrieken in het zogenaamde dure West-Europa niets anders dan het op straat zetten van mensen met een behoorlijk inkomen die afhankelijk worden van een uitkering, waar het kabinet Balkenende ook nog eens een forse aanslag op doet. Het is dan zeer de vraag of het groeiende leger van werklozen in Europa, en ook in de VS en Japan, in staat is al die mooie producten van Philips aan te schaffen, hoe goedkoop die in de lagelonenlanden ook geproduceerd worden. Als de verkoop door de daling van het besteedbare inkomen stagneert valt het hele verhaal van Kleisterlee in duigen. Daarom worden de werkende mensen voortdurend aangespoord te consumeren, ook al hebben zij steeds minder besteedbaar inkomen. Een lening bij Frisia of Postkrediet is "lekker goedkoop" en je bent wel gek als je de overwaarde van de eigen woning niet verzilvert. Nu halen, over twee jaar betalen, ook een manier om de consumptie op peil te houden. Maar het is uitstel van executie want deze oplossing creëert alleen maar de voorwaarden voor een nog geweldiger ineenstorting van de consumptie die onvermijdelijk zal volgen omdat steeds meer mensen van werk en inkomen worden beroofd.

Vertekend economisch beeld

Ook op het economische front houden de banken de moed er in. De economische groei in de VS zou versnellen, de werkloosheid dalen, de inflatie laag blijven, de investeringen aantrekken, kortom het herstel zou voor de deur staan of zelfs al aan de gang zijn, en de aandelenbeurzen gaan weer helemaal uit hun dak. Het gehele theater is al drie keer eerder vertoond, en drie keer bleek het herstel uit te blijven met enorme koersdalingen tot gevolg. En een vierde keer is zeer waarschijnlijk, ongetwijfeld tot groot leedwezen van banken, verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen en andere belanghebbenden. Gelet op de omvang van de koersstijgingen is een beurskrach niet uit te sluiten. De lange rente in de VS is fors gestegen waardoor de obligatiemarkten rake klappen hebben opgelopen en de hypotheekrente is gestegen. De prijs van goud, vluchthaven bij uitstek in onzekere of slechte tijden, is weer flink opgelopen. De volgende koersdaling, die koste wat kost verhinderd moet worden, maakt het pensioenleed alleen nog maar groter en brengt een volgende ontslagronde op gang.

Driedubbele energie

Het ziet er dus naar uit dat de sluiting van de fabrieken van Philips niet zal leiden tot winstherstel maar juist tot grotere verliezen. Het concern kan dan met driedubbele energie voortgaan op de weg van de verplaatsing van de productie naar lagelonenlanden, maar de gevolgen zullen alleen driedubbel zo ernstig zijn. Desondanks heeft Philips weinig keus. De markt dwingt tot lagere productiekosten en die dwang negeren leidt onherroepelijk tot diepe rode cijfers. Kostenbesparing langs de weg van ontslag tast de afzetmogelijkheden aan en leidt eveneens tot rode cijfers. In beide gevallen zijn de werkende mensen het kind van de rekening, het slachtoffer van de veelgeprezen vrije markt. De concurrentie op die markt ontaardt in een oorlog die tot doel heeft de concurrent te vernietigen om zelf te kunnen overleven. Kleisterlee gaat die strijd niet uit de weg en aarzelt niet om tienduizenden mensen op straat te zetten waarmee hij de oorlog aan de werkende bevolking verklaart. Deze ontwikkeling, samen met de keiharde bezuinigingsmaatregelen van het kabinet die veel mensen dreigen uit te sluiten van de gezondheidszorg, zullen onvermijdelijk stuiten op toenemend verzet bij de werkende en werkloze bevolking. Het kapitaal verkeert in een benarde positie en de belangenbehartigers van het kapitaal hebben geen andere oplossing dan verslechteringen voor de arbeidersklasse. Het enigeantwoord hierop van de bevolking is de verenigde actie tegen al die verslechteringen en voor het eigen belang. Keer het tij op 20 september in Amsterdam!