De SP verzet zich (terecht) tegen menig plan van de regeringscoalitie. Maar de SP wil het niet laten bij pogingen om aan de regeringsplannen te sleutelen. Bij tijd en wijle komt Jan Marijnissen met voorstellen tot fundamentele discussies. Nu wil hij een debat over de overheidstaak. De SP-leider wil niet stilstaan bij incidentele gevallen. Hij wil weten wat voor soort land Nederland is geworden: "Is Nederland fraudeland geworden?". Dat Nederland, omdat het kapitalistisch was en is uiteraard een fraudeland was en blijft, komt in zijn hoofd niet (meer) op.
Het debat is voordat de Kamer met reces ging aangevraagd. De SP wil een visie van het kabinet, opdat de Kamer in de eerste week na het krokusreces een fundamenteel debat kan voeren. Het loopt zijn fractie "zo langzamerhand over de schoenen", verklaarde Marijnissen. "Ik spreek dan over incidenten in de vorm van fraudegevallen, in de vorm van verspilling van gemeenschapsgeld en in tal van andere vormen", aldus de SP-voorman. Het (neoliberale) beleid van de afgelopen twee decennia heeft geleid tot "een bijna existentiële onzekerheid" onder de bevolking over waar het heen moet met Nederland.
Hij heeft het dan eigenlijk over wat zich in het bedrijfsleven afspeelt. Maar omdat hij daarmee niet veel kan of wil richt hij zijn pijlen snel naar de (semi)overheid: "En vooral in de vorm van een falende overheid bij het corrigeren van dit soort wantoestanden." Volgens Marijnissen moet de vraag centraal staan hoe de afgelopen twintig jaar "de publieke moraal zo heeft kunnen eroderen" dat recente schandalen en fraudegevallen "bijna gewoon zijn geworden". Hij meent dat de Kamer het aan zichzelf en de bevolking verplicht is na te gaan in hoeverre de overheid de afgelopen jaren heeft gefaald. "Ik denk aan het Openbaar Ministerie, maar ook aan de wetten en de regels die wij hier hebben afgesproken", aldus de SP-leider. "Wat hebben wij gedoogd en wat hebben wij niet gedoogd? Het gaat mij om een reflectie op die vraag."
Het gaat de SP dus niet over de strafrechtelijke zaken tegen betrokkenen uit het bedrijfsleven die nu spelen, het gaat die partij met name over de publieke moraal. "Je ziet het bij die zelfstandige bestuursorganen. De directies daar verdienen allemaal meer dan de minister-president. Die mentaliteit dringt ook door in de lagere regionen in die organisaties. Dat leidt in de maatschappij tot gefronste wenkbrauwen. Wel wachtlijsten in de zorg en toch hoge salarissen voor de top daar, dat begrijp ik niet en velen met mij."
Als je het bedrijfsleven niet kunt of wilt aanpakken en ook de regering niet dan is het een bal voor open doel: pak de zelfstandige bestuursorganen. Dat scoort lekker, maar helpt niets. Nieuwe gezichten zullen het oude beleid voortzetten, dat weet Marijnissen zelf ook wel. In een tijdperk waarin het kapitalisme gedwongen wordt zijn ware gezicht te tonen, gaat Marijnissen in de aanval... tegen de zelfstandige bestuursorganen. Hiermee speelt hij rechts volledig in de kaart en zet hij de bevolking op het verkeerde been.
Natuurlijk hij moest wel wat doen, het loopt dan ook echt de spuigaten uit: faillissementsfraude, bouwfraude, prijsafspraken tussen vastgoedhandelaren, schandalige zelfverrijking, negeren van wet- en regelgeving, belastingontduiking, ga maar door. Fraudezaken zoals bij Ahold, gesjoemel met publiek geld zoals bij het UWV, de salarissen en de vriendjespolitiek in de top van de publieke omroep. "Wij kunnen dit allemaal als incidenten beschouwen, maar volgens mij sluiten we dan onze ogen voor de realiteit. De fundamentele vraag die we onszelf moeten stellen is in wat voor land we leven. Is Nederland fraudeland geworden?", vraagt Marijnissen zich hardop af, terwijl de schijnwerpers op hem gericht zijn. Niet het begin van een verwijzing naar het feit dat kapitalisme en fraude synoniemen zijn, dat dit systeem drijft op fraude en niet anders kan dan frauduleuze handelingen uitlokken. Niet het begin van een discussie waarin wordt gesteld dat het neoliberale karakter van de politiek van de laatste twee decennia niet anders is dan de huidige vorm van het kapitalisme. Niet het begin van een discussie over het feit dat we steeds meer te maken krijgen met verrechtsing en dat het fascisme op de loer ligt. Niet het begin van een discussie dat Fortuyn-achtige lieden klaarstaan om een keiharde rechtse conservatieve politiek door te voeren. Nee... als we maar iets gaan doen aan de 'zelfstandige bestuursorganen' komt het allemaal wel weer goed.
Lenin wees er lang geleden al op dat regeringen en parlementen onder kapitalistische verhoudingen niets anders zijn dan organen die de belangen van de verschillende kapitaalsgroepen dienen en moeten stroomlijnen. Nu de crisis van het kapitalisme zich verhardt, is er steeds meer behoefte aan Tabaksbladeren. De schijn wordt gewekt dat het kapitalisme in staat is tot zelfreiniging. De SP doet aan deze volksverlakkerij mee door op te roepen tot dit soort debatten. Alhoewel de SP - in tegenstelling tot de neoliberale partijen in de regering - voorstander is van de traditionele verzorgingsstaat, houdt Marijnissen een peidooi voor een beter functioneren van de huidige minimale 'nachtwakersstaat'. Alle partijen beamen dat 'het waarborgen en handhaven als zodanig van defensie, justitie, politie en bestuur de eerste kerntaken van de overheid zijn'. Met zijn voorstel om te debatteren over wetshandhaving en gedogen blijft Marijnissen keurig binnen een brede consensus. Hij doet zelfs een belangrijke handreiking aan premier Jan Peter Balkenende. Diens geneuzel over 'normen en waarden' leiden steeds minder tot gegniffel van anderen, die inmiddels ook hebben begrepen dat je beter over dat soort onderwerpen kunt kletsen dan over de gevolgen van de miljardenbezuigingen.
Als de Kamer in het komende debat strikt bij de probleemstelling van Marijnissen blijft, wordt het een makkie en heeft de SP zich weer eens in de kijker kunnen plaatsen. Premier Balkenende verzet zich tegen het beeld van 'Nederland fraudeland' dat SP-leider Marijnissen schetste, maar hij vindt het een goede zaak met de Tweede Kamer in debat te gaan over integriteit. Balkenende vindt het zinvol aan de hand van concrete onderwerpen (ondernemingsbestuur, bouwfraude) over integriteit en waarden en normen te discussiëren, zodat die kunnen worden versterkt. Het debat zal dus gewoon gaan over het verfraaien van het kapitalisme. Een volgend rondje kapitalisme met een menselijk gezicht. Geef mij Schröder, Blair, Chirac en Zalm maar, die zeggen tenminste gewoon dat het nog lang niet over is met hun roof- en plundertochten.
Van de SP hoeft de Nederlandse bevolking geen fundamentele discussies, laat staan verzet, te verwachten. Dat de huidige berichten over fraude alleen maar laten zien wat kenmerkend is voor het kapitalisme, en zelfs niet alleen voor de laatste decennia, zul je niet horen uit de mond van Marijnissen. Hij scoort liever met gemakkelijke debatjes.
Bronnen: FD, 21-2-2004 en NRC, 18-2-2004.