Miljoenennota toont malaise, maar winsten stijgen

Extra bezuinigingen van 2,5 miljard


Een zestigtal bestuurders en leden van FNV Bondgenoten heeft op donderdag 16 september enkele uren de toegang tot het hoofdkantoor van VNO-NCW in Den Haag geblokkeerd. De vakbond vroeg de werkgeversorganisatie afstand te nemen van de kabinetsplannen met de WW, WAO, VUT en prepensioen. VNO-NCW wilde daar niet op ingaan. Omstreeks half tien maakte de politie een eind aan de blokkade. De actievoerders werden afgevoerd naar het politiebureau. (foto HC/Jos van Leeuwen)  

Door Wil van der Klift

Het kabinet voorziet opnieuw een jaar van bezuinigingen en economische malaise. Het bezuinigt komend jaar 2,5 miljard euro extra om het begrotingstekort te beperken, dat blijkt uit de 'gelekte' miljoenennota. Vrijwel iedereen gaat er in koopkracht op achteruit: een half tot een heel procent. Maar de winstgevendheid van de meeste bedrijven neemt weer toe.

Het pakket leidt tot verdere afbraak van de verzorgingsstaat en aantasting van de koopkracht. Zo worden ontslagvergoedingen voortaan gekort op de WW-uitkering. Verder moeten oudere werklozen eerder hun eigen huis opeten, doordat de leeftijdsgrens voor de IOAW (een minimumuitkering die niet wordt verrekend met eigen geld) wordt opgetrokken van 50 naar 55 jaar.

Bezuinigingen treffen werkenden en uitkeringsafhankelijken

De bezuinigingen treffen vooral sociale zekerheid, onderwijs, zorg en lagere overheden. Het gaat volgens het kabinet om "maatregelen die door velen als minder plezierig of zelfs als pijnlijk worden ervaren." Je moet het maar durven zeggen. Kennelijk begrijpen de lieden in dit kabinet niet dat het grootste deel van de bevolking hun praatjes beu aan het worden is en af wil van hun neoliberale politiek. Of toch wel? Hun gehamer op veiligheid, onder het motto van terrorismebestrijding, wijst erop dat ze oog hebben voor de noodzaak van een sterk onderdrukkingsapparaat. Achtduizend cellen erbij zijn natuurlijk niet bedoeld voor een paar terroristen. Wat wel de bedoeling is was te zien voor het gebouw van VNO-NCW: demonstranten werden door de politie hardhandig afgevoerd. Op deze terreinen wil het kabinet steviger ingrijpen.

Onder het motto 'versterkt uit het dal' legt het kabinet uit dat het de economische problemen aangrijpt om de overheid zich verder uit het publieke domein te laten terugtrekken. Burgers, bedrijven en instellingen moeten meer ruimte krijgen voor eigen initiatief, zo stelt het kabinet, net als vorig jaar. Het kabinet neemt extra maatregelen "om het appèl op eigen verantwoordelijkheid en onderlinge betrokkenheid te versterken."

Ieder voor zich

Het zijn andere woorden voor: zoek het zelf maar uit. De sterksten zullen winnen en de rest moet maar zien. Het zijn andere woorden voor het loslaten van solidariteit en eerlijk delen. Het kabinet-Balkenende II is naar eigen oordeel vorig jaar "voortvarend van start gegaan met het realiseren van zijn ambitieuze hervormingsagenda", en heeft de "eerste horden" genomen. Dat klopt, zelfs al te voortvarend. Omdat steeds meer mensen begrijpen dat dit pas het begin is, zal daartegen de komende tijd ook worden gedemonstreerd.

Noch uit de breedte, noch uit de lengte

Waarom moet de Nederlandse bevolking zoveel bezuinigingen slikken? Sommige andere landen in Europa, en ook de Verenigde Staten, hebben de crisis juist aangepakt door het begrotingstekort te laten oplopen en ook nog een extra bestedingsimpuls te geven. Die landen hebben de ergste pijn voorlopig weten te voorkomen. Het kabinet Balkenende II heeft kritiek op landen die extra investeringen plegen om de economie weer aan te praat te krijgen. Door "structurele hervormingen" door te voeren hoopt het kabinet de veerkracht van de Nederlandse economie te bevorderen. Nog meer bezuinigingen, terwijl het economisch slecht gaat. We zien de voor- en tegenstanders elkaar bestrijden, maar uiteindelijk moet het uit de lengte of uit de breedte komen. Het probleem voor beide groepen is dat het noch uit de lengte, noch uit de breedte gaat komen. De bevolking moet geen bezuinigingen slikken, omdat er een onjuiste keuze gemaakt wordt door de regering. De bezuinigingen in Duitsland zijn even hard, alhoewel van 'linkse' signatuur. De bevolking moet bezuinigingen slikken, omdat het Europese kapitaal dat heeft afgesproken. De bevolking moet bezuinigingen slikken opdat de winsten weer kunnen stijgen en de concurrentiekracht van het Europese bedrijfsleven kan groeien.

"Het kabinet zegt dat ze de economie op één zet, maar zet in werkelijkheid de bezuinigingen op één", zegt VNO-NCW-voorzitter Schraven. Dat zelfs hij kritiek heeft op het kabinet heeft alles te maken met het groeiende verzet van de bevolking en past helemaal in de analyse van het CPB (Centraal Plan Bureau). Nu het kabinet in de verdediging wordt gedrukt, schiet het CPB te hulp: "Onzekerheid bij burgers en bedrijven over de directe gevolgen van de diverse maatregelen lijkt een duidelijk herstel van vertrouwen nog in de weg te staan." Volgens het CPB "lijkt de stemming meer bepaald te worden door onzekerheid over de gevolgen van diverse maatregelen voor de eigen situatie, een onzekerheid die mede gevoed wordt door de spanningen tussen het kabinet en de sociale partners." Het is dus een kwestie van stemming en gebrekkige samenwerking met 'DE sociale partners. Verlangt het CPB terug naar het poldermodel? Heeft het CPB nog niet door dat er serieuze pogingen worden gedaan om de klok werkelijk 65 jaar terug te draaien? Heeft het CPB nog niet door dat de bedoeling is om het Sociale Contract dat vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog gold moet worden gesloopt?

Winsten nemen toe

De Nederlandse economie kromp in 2003 met 0,9 procent. Dat is zowel historisch gezien als in vergelijking met de rest van Europa (groei 0,8%) een zeer zwakke prestatie. De laatste keer dat het Nederlandse bbp daalde was in 1982. Het zijn volgens het kabinet de achterblijvende productiviteit en de uit de hand gelopen lonen die van Nederland een uniek geval maken. Maar is dat wel zo? De arbeidsproductiviteit in de marktsector nam in het eerste kwartaal met maar liefst 4 procent toe. Dat komt omdat de export weer flink groeit, terwijl de werkgelegenheid nog steeds licht blijft dalen. Met minder mensen wordt dus meer geproduceerd. Ondertussen viel ook de loonstijging veel lager uit dan vorig jaar.

Intussen wordt duidelijk wie er - ondanks de economische problemen - baat hebben bij het huidige kabinetsbeleid. De halfjaarresultaten van de bedrijven met een notering aan de Amsterdamse beurs laten een duidelijke verbetering zien. Reorganisaties en andere bezuinigingen hebben de winsten flink gestuwd. Ook de omzetten zijn verbeterd. Dat is voor het eerst sinds drie magere jaren.

Binnenlandse bestedingen krimpen door koopkrachtverlies

De binnenlandse consumptie kromp in 2003 en dat was voor het eerst in twintig jaar. In de eerste helft van dit jaar blijft het onveranderd slecht gaan met de binnenlandse bestedingen. De koopkracht daalt en consumenten die dat kunnen sparen meer. Daar zit het echte probleem. Nu de winsten in het bedrijfsleven weer aantoonbaar groeien, zullen de eisen vanuit de bevolking sterker worden. Dat snappen zelfs de werkgevers. Rechts Nederland dreigt in een spagaat te raken. Moet de uitvoering van de Lissabon-agenda worden voortgezet met strakke hand, zoals Zalm en Balkenende willen, of moet het tempo even wat verminderd worden. Er zijn nu al aarzelingen zichtbaar in het rechtse kamp, laat staan wat er gebeurt als de acties en stakingen echt plaats gaan vinden.

Plannen kabinet voor volgend jaar:

  • Geen loonsverhoging ambtenaren;
  • collegegeld 100 euro omhoog;
  • studenten van dertig jaar en ouder krijgen geen studiefinanciering meer;
  • één ziektekostenverzekering voor iedereen;
  • uithollen van het ziekenfondspakket;
  • accijns voor tabak verder omhoog;
  • drie miljard voor achterstallig onderhoud wegen;
  • minder regels voor scholen;
  • prestatiebeloning wetenschappelijk onderzoek;
  • tien miljoen extra voor terrorismebestrijding;
  • achtduizend nieuwe cellen;
  • kortere procedures asielzoekers;
  • winstbelasting omlaag.

Andere maatregelen die het kabinet wil nemen zijn:

  • Premies voor VUT en prepensioen worden vanaf 2006 belast;
  • zorginstellingen moeten voor hetzelfde geld 2300 mensen meer behandelen;
  • de vennootschapsbelasting gaat stapsgewijs omlaag:
  • het 'grijze' kenteken voor auto's wordt afgeschaft.