Rusland ontworstelt zich aan Amerikaanse greep op oliemaatschappij


Chodorkovski 


olieboringen 


Poetin 

Deirdre Griswold

De droom van de Amerikaanse oliemagnaten om de controle over een groot deel van Rusland's olie- en gasproductie te verwerven ging op 19 december in rook op. De Russische regering verkocht een groot deel van Joekos, de op één na grootste oliemaatschappij van het land, ondanks pogingen van een federale rechtbank in Houston om dit op het laatste moment te verhinderen.

De winnende bieder in de gedwongen veiling was een tot dusver onbekend Russisch bedrijf, de Baikal Finans Groep. Bronnen uit het westerse en het Moskouse zakenleven noemen Baikal een dekmantel voor Gazprom, Rusland's grootste energiebedrijf dat voor een deel in handen is van de regering. Baikal telde 9,3 miljard dollar neer voor Joeganskneftegaz, waar de kernactiviteiten van Joekos' productie plaatsvinden.

Bezien vanuit Wall Street betekent dit een serieuze uitdaging voor wat men dacht met de Koude Oorlog gewonnen te hebben: de onbetwistbare controle over de enorme rijkdommen van de voormalige Sovjet-Unie. Tijdens de contrarevolutie uitgevoerd door Boris Jeltsin, een beschermeling van Wall Street, werd de economische structuur, een erfenis van de USSR afgebroken. De productiemiddelen en de natuurlijke rijkdommen die aan de hele Sovjet-bevolking behoord hadden werden verkocht aan individuele eigenaars. In de daaropvolgende jaren breidde het kapitalisme zich uit. De armoede onder de arbeiders nam toe en een kleine elite werd rijk dankzij deze bezittingen, door middel van wijdverspreide diefstal en corruptie, of als stromannen voor buitenlands kapitaal.

Een van deze personen was Michael Chodorkovski, die de rijkste man van Rusland werd nadat hij de Menatepbank oprichtte en in 1996 hoofddirecteur van Joekos werd.

De imperialistische plundering van Rusland

In de Verenigde Staten dook de naam van Chodorkovski op tijdens een federaal onderzoek naar het witwassen van geld door hooggeplaatste medewerkers van de Bank of New York en Menatep. (Zie: "NY bank scandal tip of iceberg: Looting Russia fuels Wall Street boom", door Fred Goldstein, Workers World, 23 september 1999). Het onderzoek draaide om een bedrag van 10 miljard dollar, maar dit was slechts het topje van de ijsberg voor wat betreft de verregaande plundering van Rusland. Volgens schattingen van het Russische ministerie van Binnenlandse Zaken was er tussen 1994 en 1998 "een bedrag van tussen de 50 en 250 miljard dollar illegaal het land uit gesluisd." (New York Times, 5 september 1999).

Iets meer dan een jaar geleden werd Chodorkovski door de Russische regering van Vladimir Poetin vastgezet en beschuldigd van fraude en het ontduiken van belastingen ter hoogte van 20 miljard dollar. Energiereuzen in de VS zoals de Carlyle Group raakten in paniek omdat Chodorkovski - nog niet voldaan ondanks dat hij binnen de kortste keren miljardair geworden was - voorbereidingen had getroffen om een belang van 20 miljard in Joekos aan ExxonMobil te verkopen.

De regering Bush, functionarissen van de Nationale Veiligheidsraad en van de Amerikaanse ambassade in Moskou zetten Rusland onder druk om Chodorkovski vrij te laten. (Wall Street Journal, 31 oktober 2003).

De topman van Joekos bleef echter in zijn cel, waarmee Rusland het enigeland ter wereld was waar de rijkste van zijn ingezetenen achter tralies zat. Hoewel er in het westen geprobeerd wordt om Chodorkovski als martelaar voor te stellen, wordt zijn gevangenschap door de Russische arbeiders buitengewoon op prijs gesteld.

De Russische regering bevroor de tegoeden van het bedrijf en zette het plan om het grootste deel van Joekos te veilen voort, waarschijnlijk met het oog op het ontvangen van de onbetaalde belastingen.

Wat er vervolgens gebeurde maakte aan de wereld duidelijk waarover deze strijd eigenlijk ging. Het hoogste management van Joekos werd overgenomen door twee Amerikaanse directeuren, Steven M. Theede en Bruce K. Misamore.

Rechtbank Houston probeert veiling te voorkomen

De dag voordat de veiling zou plaatsvinden ondersteunde een federale rechter in Houston een tijdelijk dwangbevel van Misamore met als doel het blokkeren van de veiling in Moskou. Dit was het hoogtepunt van imperialistische arrogantie maar het haalde niets uit. De veiling vond de volgende dag plaats. De dreiging van Amerikaanse economische sancties tegen wie het bedrijf ook maar kocht zorgde ervoor dat de Deutsche Bank en drie andere Europese banken een bedrag tussen de 10 miljard en 13 miljard dollar achterhielden, geld dat zij als lening aan Gazprom hadden toegezegd om mee te kunnen bieden.

In een verslag van Associated Press (AP) van 19 december stond: "Met hun uitgebreide aanwezigheid in de Verenigde Staten liepen de banken het risico vervolgd te worden als ze het gerechtelijk bevel zouden overtreden."

Gazprom had met het oog op het proces in Houston een Amerikaanse advocaat, Michael Goldberg, in de arm genomen. Goldberg verklaarde tegenover de media dat Gazprom de uitspraak niet zou aanvechten. "Er is in dit geval geen sprake van rechtsbevoegdheid, een Texaanse rechtbank zou geen beslissingen moeten nemen over Russische bedrijfsmiddelen."

De volgende dag in Moskou was het dus niet Gazprom dat het winnende bod uitbracht op Joekos, maar een tot dusver onbekend bedrijf, de Baikal Finans Groep. De Russen hadden de Amerikanen met hun eigen spel verslagen.

Hoeveel Amerikaanse miljardairs hebben nepbedrijven in het buitenland opgericht om hun winsten te verdoezelen? Hoeveel huisbazen hebben beheermaatschappijen opgezet binnen andere beheermaatschappijen zodat huurders niet weten waar ze met hun klachten naartoe moeten? Hoeveel bedrijven zijn er niet onder een nieuwe naam verder gegaan nadat zij zich failliet lieten verklaren om onder overeenkomsten met vakbonden en verplichtingen omtrent pensioenen en gezondheidszorg uit te komen?

Het opzetten van nepbedrijven is een oude truc die de Amerikaanse bedrijven maar al te goed beheersen. Desondanks zijn ze verontwaardigd dat Rusland nu hetzelfde doet.

Het bericht van AP bracht een nog grotere vrees van Wall Street aan het licht: "Het management van Joekos en waarnemers van buitenaf zeggen dat het kunnen innen van de achterstallige belastingen en de gevangenschap van de vroegere directeur Mikhail Chodorkovski vanwege fraude en belastingontduiking erop gericht zijn om Chodorkovski van politieke activiteiten te weerhouden en op het herwinnen van de staatscontrole over Rusland's economisch levensbelangrijke olie-industrie."

Economie implodeerde door contra-revolutie

De productie in de vroegere Sovjet-Unie zakte ineen na de restauratie van het kapitalisme. Analist van Workers World, Sam Marcy, vergeleek wat destijds gebeurde met het ontmantelen van een grote oceaanstomer tot allemaal kleine roeibootjes. Een goed geïntegreerde economie aan de hand van een nationaal plan werd snel afgebroken in kleine delen die met elkaar concurreren voor markten en winsten. Veel fabrieken en werkplaatsen zijn voorgoed gesloten.

De gevolgen voor de arbeiders waren catastrofaal. Toen het buitenlandse kapitaal zich een weg zocht in Rusland werden er vraagtekens gesteld bij het overleven van Rusland, zelfs als kapitalistisch land.

De kapitalistische regering van Poetin heeft besloten dat er geen andere optie is dan meer staatscontrole over de natuurlijke rijkdommen van Rusland. Toch is een nationalisering door een bourgeoisregering niet hetzelfde als socialisme, verre van dat. Desalniettemin zullen Wall Street en de regering Bush waarschijnlijk fel op de gebeurtenissen reageren.

De dag na de veiling ging Poetin naar de oude rivaal van het Amerikaanse kapitaal, Duitsland, waar hij tijdens een persconferentie de door de regering gelaste verkoop van Joekos legaal en grondwettelijk verklaarde. Ook gaf hij aan dat Rusland en China zouden gaan samenwerken aan een oliepijplijn. Dit is niets nieuws: zelfs onder Chodorkovski was Joekos al in bespreking met China National Petroleum over een belangrijke oliepijpleiding van Oost-Siberië naar China.

Destijds maakten de regeringen van Rusland en China zich waarschijnlijk zorgen over het feit dat een dergelijk strategisch project uitbesteed zou worden aan een bedrijf dat duidelijk in handen van de VS was. Nu zullen de hoofdbrekens vooral in Washington bestaan.

Bron: Workers World Newspaper, 30 december 2004, vertaling Frans Willems.