Bij de dood van Frans Oord

No Pasaran


Terugkomst van Spanjestrijders in Dordrecht in 1938  


Weeskinderen in Spanje. 

Van de redactie

N.a.v. de dood van Frans Oord plaatst Manifest een artikel (enigszins ingekort) over hem uit 1996. Op 18 juli 1936 begon Franco door middel van een militaire putsch in Spanje de Spaanse burgeroorlog. De fascistische generaals legden zich niet neer bij de verkiezingsoverwinning van het Volksfront van linkse liberalen, republikeinen, socialisten en communisten. Het militaire voorspel van de Tweede Wereldoorlog was begonnen. In een groot aantal landen organiseerden communistische partijen solidariteit, hulp en daadwerkelijke militaire steun voor de jonge republiek.

Vanuit Nederland vertrokken 600 à 800 vrijwilligers om tegen de oprukkende fascisten van Franco te vechten. Het grootste continent strijders kwam van de communistische Internationale Brigades.

Al jong betrokken bij strijd

Onze NCPN-kameraad Frans Oord was één van die strijders tegen het fascisme van Franco. In gesprek met hem blijkt hij iemand die nooit verloochent dat hij communist is en met zijn 82 jaar nog altijd inspirerend actief is tegen fascisme. Frans is een lange rijzige man, onderhoudend en betrokken bij alles wat er om hem heen gebeurt. Hij raakte op jonge leeftijd al betrokken bij de strijd van de arbeiders tegen het kapitalisme. Vader was grondwerker, geheelonthouder en vurig aanhanger van Domela Nieuwenhuis, socialist/anarchist. 'Us Verlosser' zoals men hem heden ten dage in Friesland nog noemt. Moeder was Friezin en ploeterde dag en nacht om 15 monden te voeden. Frans sloot zich aan bij de Zaaier, voorloper van de Communistische Jeugdbond en bij de CPH, de latere CPN. Hij had grote bewondering voor Dirk Makkinga.

Opkomend fascisme en nationaal-socialisme

Ook in de Zaanstreek werden vanaf 1933 Duitse communisten, die op de vlucht waren voor Hitler, ondergebracht. Frans had een taak bij de Internationale Rode Hulp om vluchtelingen te verbergen en onder de bevolking te collecteren voor hun verzorging. Zodoende leerde hij van de contacten met de Duitse vluchtelingen dat het fascisme en het nationaal-socialisme zich ten doel hadden gesteld het jonge revolutionaire socialisme, dat in 1917 in de Sovjet-Unie was ontstaan, te vernietigen. Logisch dat de strijd van Mussolini, Hitler en Franco zich in de eerste plaats richtte tegen socialisten en communisten.

Militair-strategische posities

Op de tweede plaats konden Duitsland en Italië middels interventies in Spanje belangrijke militair-strategische posities verwerven. Italië verleende steun aan de interventie door militaire divisies in te zetten. Duitsland stuurde artillerie, vliegtuigen en de beruchte Condor divisie.

De z.g. westerse democratieën lieten de jonge wettig gekozen Spaanse republiek aan haar lot over en kozen voor de politiek van non-interventie. Dat deed de Sovjet-Unie aanvankelijk ook om samen met de westerse democratieën één front te vormen. Maar in 1936 ging de Sovjet-Unie over tot steun aan de Republiek. Mussolini en Hitler gingen ongestraft door met het zenden van materieel en troepen zonder sancties te krijgen van het Westen. Stalin nam toen de handschoen op.

CPN organisator

Frans en zijn vier Zaanse kameraden konden niet achterblijven en begonnenbegin 1937 aan hun gevaarlijke antifascistische opdracht. De CPN organiseerde illegaal papieren en geld om de Spanjestrijders per trein naar Parijs te krijgen. De Franse Communistische Partij nam de fakkel over tot Spanje. Treinen werden door de politie uitgekamd om de Spanjestrijders van hun doel af te houden. De groep Zaankanters trachtte in de buurt van Perpignan per boot de grens te passeren. Maar nadat de boot was getorpedeerd en een kameraad uit Beverwijk omkwam, was de groep genoodzaakt lopend de Pyreneeën over te steken. Portbou was hermetisch afgegrendeld, maar men slaagde erin met lokale gidsen de bergen over te komen.

Front

Frans werd direct bij Brunete ingezet, hij had namelijk tijdens zijn dienstplicht met een mitrailleur leren schieten. Het Brunete-offensief liep uit op een grote mislukking en een verlies voor de communistische XIde brigade van duizend gesneuvelde kameraden, waaronder Gerrit Giere uit Zaandam, en duizenden gewonden, waaronder de makker van Frans, Sieb Adema. "De dood had je vaak voor ogen, je doodt mensen natuurlijk, maar dat fascisme, dat is iets daar kun je niet mee praten. Wij wisten één ding: zij moesten zoveel mogelijk van ons doden en wij zoveel mogelijk van hen. Dat was de strijd, daar zat helemaal niets tussen." Frans werd ingezet aan de rivier de Ebro en vocht met commandant Piet Laros tegen nieuwe ingezette wapens zoals tanks en vliegtuigen. Fons Derks, een Belgische operazanger, raakte zwaar gewond door een scherf in zijn nek.

De oorlog liep hier ten einde vanwege de non-interventiepolitiek van het z.g. democratische Westen, dat bleef toekijken. De fascisten hadden een overvloed aan manschappen en wapens opgebouwd. Ondanks hun zeer hoge ideologische moraal moesten de Spanjestrijders capituleren in oktober 1938.

La Pasionaria

De afscheidsparade werd in Barcelona afgenomen door Dolores Ibarruri, beter bekend als "La Pasionaria", één van de leiders van de Parti Communista de Espagna. Ze hield een meeslepende rede voor de leden van de Brigades: "Jullie kunnen trots weggaan, jullie zijn geschiedenis. Jullie zijn een legende. Jullie zijn het heroïsche voorbeeld van de solidariteit en de universaliteit van de democratie. We zullen jullie niet vergeten en als de olijfboom van de vrede weer bladeren krijgt, verstrengeld met de lauweren van de overwinning van de Spaanse Republiek, kom dan terug".

Ontgoocheling

In België werden de strijders hartelijk verwelkomd. In Nederland daarentegen niet. Al direct in Roosendaal was de stemming vijandig. Het station was door tientallen marechaussees afgezet vanwege "het rode gevaar". Frans kon in de verte de opgeheven wandelstok van CPN-leider David Wijnkoop herkennen. Alleen de CPN organiseerde een groots welkom in Amsterdam voor de Spanjestrijders. Frans heeft ten gevolge van zijn verblijf in de loopgraven infectieziekten opgelopen. Hij is daar langdurig voor behandeld in het sanatorium Zonnestraal van ome Jan van Zutphen in Hilversum. Gedurende de Tweede Wereldoorlog verbleef hij daar min of meer als onderduiker. Een groot aantal Spanjestrijders werd in het verzet tegen de Duitsers alsnog gefusilleerd. Er is nooit enige vorm van waardering of tegemoetkoming voor deze mensen gekomen vanuit de Nederlandse politiek. De meeste verloren zelfs hun Nederlanderschap gedurende een reeks van jaren. Die situatie berokkende veel leed en financiële schade.

Frans en alle oud-Spanjestrijders, bedankt voor jullie toewijding en strijd tegen het fascisme. Toen niet, nu niet, nooit meer fascisme. Leve de internationale solidariteit. No Pasaran.