MOOIE WOORDEN

Sloophout, golfplaat, gymschoenen


 

Rinze Visser

Soms sta je versteld. Hoelang is het wel geleden dat ik aan Zuid-Afrika heb gedacht? Té ver weg? Téveel in beslag genomen door andere gebeurtenissen? Het zal wel. Maar toch! Jarenlang apartheid, een openlijk en overtuigd racistisch bewind. De strijd ertegen; de internationale solidariteit met de antiapartheidsstrijd. De jarenlange gevangenschap van Nelson Mandela; zijn uiteindelijke vrijlating; de val van het apartheidsregime.

Dan lees ik ergens een stuk over iemand die een reis door het Afrikaanse continent maakt en die op dat moment in Zuid-Afrika is.

Even wat minder aandacht voor Irak, Iran, Afghanistan, Israël en de Palestijnen, Somalië en het geknutsel aan een Nederlandse regering die onder een christelijk-sociale vlag verder zal moeten gaan met het elimineren van de 'verzorgingsstaat'. Hoelang is het alweer geleden dat de apartheid is afgeschaft? Om dat precies te weten zou ik dat moeten opzoeken. Toch erg, hè. Maar het is zeker allang geleden. Laten we redelijk zijn, je kon niet al na een paar jaar verwachten dat de positie van de zwarte arbeidersbevolking al veel zou zijn verbeterd. Daarvoor moest nog heel wat gebeuren. Maar tussen de tijd dat mevrouw Thatcher - destijds premier van Groot-Brittannië - de pas vrijgekomen Mandela waarschuwde vooral geen socialistische experimenten te beginnen en nu, 2007, ligt een grote periode.

Dan is het even pijnlijk als leerzaam als de reisverslaggever rapporteert: "Ik rijd door de uitgestrekte sloppenwijken van Soweto naar haar toe. De hitte zindert over de krotten van sloophout en golfplaat. Hier wonen de mensen die elke dag naar de stad reizen om het vuile werk voor de rijken te doen, de mensen die iedere ochtend onder de grond verdwijnen om het goud uit de mijnen naar boven te halen. Hier woont mama G, en hier wonen duizen- den meisjes en jonge vrouwen die seropositief zijn of aids hebben. Meisjes die kinderen krijgen. Baby's die ze de borst geven, baby's die daardoor ook vaak besmet raken met hiv. Als de moeders zich al van het probleem bewust zijn, kunnen ze er weinig mee, want ze hebben geen geld om melkpoeder te kopen".

Nog steeds krotten van sloophout en golfplaat. Er zal sindsdien vast wel wat verbeterd zijn. Zo kan ik mij voorstellen dat de 'blanke baas' [en nieuwe 'zwarte' baas, nvdr] niet zomaar meer zijn 'zwarte knecht' kan slaan; dat, anders dan vroeger, ontslag kan worden aangevochten; dat, juridisch gezien, gemengde liefde en huwelijken mogelijk zijn. Maar in hoeverre zijn de rechten van de rijken, de economisch machtigen, om uit te kunnen buiten ingeperkt? Het citaat getuigt er nou niet bepaald van dat er sprake is van voortvarende sociale woningbouwprogramma's, van een adequate gezondheidszorg. Want, nog heel veel sloophout, nog heel veel golfplaat en wat het wonen betreft, nog heel veel apartheid.

Zuid-Afrikaanse communisten - waarvan de partijsamenstelling alleen al de afkeer van apartheid symboliseerde - stonden mee vooraan in de strijd tegen het officiële racisme en fascisme. Vanuit hun grote afkeer van zo'n grote onrechtvaardigheid, maar ook omdat staatsracisme en racisme in het algemeen het ideaal van een socialistische samenleving in de weg stond. Zonder anderen iets tekort te doen, zo moesten velen toen ook toegeven, hebben de communisten zich met heldenmoed ingespannen om het, ook door heel veel weldenkende mensen overal in de wereld verafschuwde, apartheidsregime te verdrijven. Niet weinige communisten hebben in die strijd het leven gelaten. En dan ga ik nog voorbij aan de bijdrage van de Cubaanse hulptroepen in hun gevechten [voor de bevrijding van Namibië, nvdr] tegen de Angolese reactie en hun Zuid-Afrikaanse apartheidsaanhangers.

Er kan toch niemand met enig verstand op de wereld zijn die denkt dat die communisten hun levens in de waagschaal stelden en zelfs opofferden in de wetenschap dat over vijftien, twintig of dertig jaar de mensen die het werkelijke werk doen nog steeds onder de meest erbarmelijke omstandigheden moeten leven. Toegegeven, ik weet te weinig van het huidige Zuid-Afrika. Bijvoorbeeld, wat is er geworden van de Communistische Partij van Zuid-Afrika? Bestaat zij nog officieel of is zij opgegaan in het ANC, zoals de CPN in GroenLinks? [de CPSA bestaat nog gewoon als CP, nvdr]. Nelson Mandela bedankte destijds met name de kameraden van de communistische partij voor hun inzet tegen het apartheidsregime.

Wat de reisverslaggever constateert stemt tot bitterheid. Je voelt de ellende door je gemoed gaan. Sloophout en golfplaat, stempels van vernedering en uitbuiting! In Nederland zijn de afgelopen jaren veel nog redelijk goede woningen gesloopt, omdat zij niet voldeden aan een nodig geachte, elitaire uitstraling; té goedkoop in prijs, té goedkoop qua aanzien. Directeuren krijgen zelfs slooppremies als bonussen bovenop hun salarissen. In Zuid-Afrika, in de zogenaamde townships - de arbeidersgetto's - wordt nauwelijks gesloopt, waarschijnlijk wordt er nog meer sloophout en golfplaat aangesleept. Hebben daarvoor zoveel communisten hun leven gewaagd en vaak ook gegeven? Jazeker, het klinkt bitter. Maar ook bittere lessen zijn leerzaam.

Begin vijftiger jaren van de twintigste eeuw. Lang geleden? Ook weer niet zó lang. De hoogste klassen van de lagere school zouden met schoolreisje gaan. De spanning vooraf! In dit geval niet alleen gezonde spanning. De jongen, de oudste van de drie - de vierde, de jongste ging nog niet mee - moest drie paar schoenen kopen. Met dat half kapotte spul waar ze nu op liepen konden ze toch niet mee op schoolreis? Gymschoentjes zouden het worden. Toen de goedkoopste en je kon er ook nog heel hard op draven.

Na enig passen waren er drie geschikte paren gevonden. En nu de spanning, niet die gezonde spanning! Mijn moeder heeft nu geen geld en wil ze graag betalen als de kinderbijslag komt. Het hoge woord was eruit, zichtbaar en voelbaar door een vuurrood hoofd.

De gymschoenen worden in de dozen gedaan, gaan niet mee naar buiten, maar weer keurig in de schappen, maat bij maat. Ook dat was een bittere les, zij het ook een leerzame. Dit stuk gaat over vernedering en trots. Maar ook over doorzettingsvermogen. Wie de schoen past trekke hem aan. Het mag best een gympy zijn...