Wil van der Klift
Op de Amerikaanse en Europese kredietmarkten maken beleggers, banken en andere financiële bedrijven zich steeds meer zorgen. Door de talloze ingewikkelde en mondiaal vervlochten financiële constructies weten steeds minder betrokkenen hoe het netwerk er uitziet en waar de oorspronkelijke hypotheekrisico's zijn gebleven. Economen en beleggingsgoeroes reageren verdeeld op de vraag wat de langetermijneffecten zijn voor het bedrijfsleven en de economische ontwikkelingen. Het systeem lijkt weer eens (tijdelijk) gered te worden, zij het aanzienlijk beschadigd en moeilijker bestuurbaar.
De forse koersschommelingen van de afgelopen weken en de massieve geldinjecties door de centrale banken van de VS, Europa, Japan, Canada en Australië maken duidelijk dat aandelenbeleggers en andere direct betrokkenen de risico's in de markt groot vinden en onduidelijk te voorspellen. De afgelopen weken gingen de banken 'op slot' omdat zij de risico's niet konden overzien; onduidelijk is hoe en in welke mate de banken betrokken zijn bij de problemen op de Amerikaanse huizenmarkt. De onderlinge geldstromen droogden volledig op. In het kapitalisme moet de markt (achteraf) voor de noodzakelijke bijsturing zorgen. Tot nog toe lukte dat meestal, ten koste overigens van grote groepen werknemers (ontslag, pensioenverlies, verlies koopkracht en huisvesting) en kleine particuliere aandeelhouders. Een enkele ondernemer verdween in de bak, de meesten gingen en gaan gewoon door met hun criminele, onverantwoordelijke activiteiten. Dat geldt ook nu weer. Door de financiële injecties van de centrale banken worden de roekeloze belegbazen die de afgelopen jaren duizelingwekkende winsten boekten in feite gewoon gesubsidieerd. Nu de ballon leegloopt springen overheden bij door bakken met geld in de markt te pompen. Het zijn weer niet de bazen die worden gepakt. Zij gaan uiteraard gewoon door met het construeren van nieuwe op superwinsten gerichte risicovolle financiële producten. Zij lopen immers toch geen gevaar.
Kapitalisme is casino in het groot
Risicovolle hypotheken zijn de afgelopen jaren op grote schaal doorverkocht aan banken en andere financiële instellingen over de gehele wereld. Iedereen deed mee aan deze winstgevende windhandel. Het aantal rijken en superrijken nam navenant toe. Wie er grof aan verdienden is bij Forbes of de Quote 500 na te vragen. De hamvraag is echter waar de oorspronkelijke betalingsrisico's na hun lange omzwervingen zullen neerstrijken. Want dat het spel nog niet uit is staat wel vast. We beleven op dit moment alleen maar een korte stilteperiode voordat de volgende storm losbarst. Ook het economische weer wordt onstuimiger, niet alleen het klimaat verandert. Eén ding is echt zeker:de risico's in de markt worden inmiddels steeds groter.
De banken zijn in een keihard onderling gevecht gewikkeld, hopen dat de concurrentie met de verliezen blijft zitten en zoeken steun bij 'hun' nationale en regionale centrale banken. Met z'n allen proberen ze het verlies af te schuiven op de eindbeleggers zoals verzekeringsmaatschappijen en pensioenfondsen, die - geheel conform de kapitalistische wetten - onderling ook vechten voor hun lijfsbehoud. Want in kapitalistische kringen heeft men onderlinge concurrentie tot het hoogste menselijke goed verklaard. Solidariteit, samenwerking en planning op basis van behoeften zijn taboe en worden als achterlijk neergezet.
Hoe het allemaal afloopt kan niemand uiteraard met zekerheid zeggen. De uitslag in dit (neoliberale) 'vrije' marktcasino staat nu eenmaal niet al van te voren vast (alhoewel het natuurlijk wel interessant zou zijn die uitslag wél te kunnen voorspellen). Mocht de bal uiteindelijk bij de pensioenfondsen binnenrollen dan kunnen de werknemers weer een nieuwe grote aanval op hun levenspeil verwachten. Maar ook op een andere manier zullen het weer de werkenden zijn die het eerste en het ergste slachtoffer zijn.
Heeft een groeiend risiconiveau op de financiële markten gevolgen voor de echte economie? Dat is op dit moment een veel bediscussieerde vraag. Tastbaar zijn bedrijfsresultaten, voorraadniveaus en rentevoetstijgingen. De vraag die zich aandient is daarom of er sprake is van een echte economie die gescheiden is van de wereld van de financiën. Nee, natuurlijk, maar toch proberen de spraakmakende opinievormers ons dat wijs te maken. President Bush probeerde op een persconferentie de gemoederen te sussen. "Het fundament van de economie is gezond", zei Bush. Hij noemde de economische groei en de relatief lage werkloosheid van 4,6 procent.
Nogal wat Nederlandse economen zijn dezelfde mening toegedaan. Zij praten over een "gezonde correctie" die het op korte termijn hooguit wat moeilijker maakt om aan risicovol krediet te komen. Er zullen daarom minder overnames plaatsvinden en het aantal private equity-transacties zal teruglopen. Maar de fundamentele economische stemming is goed. Afgemeten aan veel grote bedrijven is dat juist. Mondiaal staat het bedrijfsleven er goed
voor. De bedrijven maakten de afgelopen periode weer vette winsten, de brandkasten puilen uit van het geld. Ze hebben weinig vreemd vermogen nodig om hun investeringsplannen te financieren.
Er is eigenlijk, volgens deze 'analisten' maar één gevaar: een aanzienlijke afname van de Amerikaanse consumentenbestedingen. De Amerikaanse economie, en die niet alleen overigens, draait op consumptieve kredieten. De consumptieve bestedingen zijn aangewakkerd door de overwaarde op de huizenmarkt en koerswinsten op aandelenportefeuilles. Als er een blijvend gebrek aan vertrouwen in de aandelenbeurzen ontstaat en de hypotheekmarkt verslechtert door renteverhogingen dan zal dat onmiddellijk een effect hebben op de bestedingen. Volgens deze theorie is er dan pas sprake van een écht probleem. De cijfers over de consumptieve uitgaven in de VS zullen binnenkort bekend worden. Intussen lijkt er weer enige rust aan het 'beursfront' te komen. De eerste massa-ontslagen vinden inmiddels al plaats, het wachten is op de berichten over de volgende negatieve gevolgen van deze uiting van de permanente crisis van het kapitalisme. Elke volgende klap kan leiden tot grotere paniek, want zo werkt dit systeem. Risico's kunnen alleen worden verminderd door bewuste (socialistische) planning. We bedoelen dan uiteraard de risico's voor de massa van gewone werkenden en uitkeringsafhankelijken. Zij kunnen alleen worden beschermd tegen de goklust en het winstbejag door een planmatig, politiek beleid dat gericht is op de behoeften van de meerderheid van de bevolking