Marcel de Jong
Zijn de Duitse sociaaldemocraten weer naar links gerukt? Tijdens de verkiezingscampagne van 1929 had de SPD een fameus idee. Zij deelde toiletzeep uit. De communistische zanger Ernst Busch zong daarover in een liedje met het refrein 'Wir seifen ein - und waschen unsere Hände wieder rein." 'Einseifen' staat in dit opzicht voor 'in de luren leggen'. Het principe is hetzelfde gebleven.
Na een vrije val van de steun van de kiezers naar 29 procent, dankzij de 'agenda 2010' (De Duitse variant van de Europese Lissabon-agenda van 2000, red. M.), waarbij de werklozen naar het bijstandsniveau werden gebracht, ontwikkelde SPD-voorzitter Kurt Beck het idee aan oudere werklozen voor een langere tijd het hogere 'Arbeitslosengeld I' (ALG I) (werkloosheidsuitkering) uit te betalen. Met dit 'cadeautje' trapte hij tegen het zere been van zijn partijgenoot Franz Müntefering, die als minister van Arbeid in het kabinet Merkel verantwoordelijk is voor de uitvoering van de Hartz-IV-wetten. Deze sprak zich van begin af aan uit tegen enige verandering van de agenda 2010, maar trok echter in zijn partij aan het kortste eind. Ook het partijbestuur had al gepleit voor wijzigingen.
Beck maakte op het SPD-congres (25 t/m 27 oktober jl.) natuurlijk duidelijk dat het er niet om gaat de in de bevolking gehate agenda 2010 af te schaffen. Het gaat volgens Beck alleen om de duur van de uitkering, een prijscompensatie en een intensievere steun bij het vinden van werk. Over het weken durende gekibbel met Müntefering kwam Beck met de bekende loze praatjes. Bij de cultuur van de partij hoort volgens Beck "ook in de toekomst dat de partij weer dicht bij de mensen staat."
Duidelijker woorden richtte hij tot kabinetsgenoot CDU/CSU, waarmee de SPD onder andere het pensioen met 67 jaar, een hervorming van de ondernemersbelastingen, de gezondheidszorg en de uitzending van Tornado-gevechtsvliegtuigen naar Afghanistan heeft doorgezet, tegen de wensen van de bevolking in. Er bestaat nog onenigheid met de christendemocraten over de verslechtering van het ontslagrecht.
Van een ruk naar links van de SPD kan geen sprake zijn. Dat zegt Beck ook zelf: "Van een damdoorbraak kan geen sprake zijn. Ik wil en kan niet achteruitgaan", liet hij één dag voor het congres weten. Eisen van de linkervleugel binnen de partij met de hervorming van Hartz IV, om ook de bedragen voor de minimumuitkering en het te sparen vermogen te verhogen, wees hij af. "Wij zijn bereid en bekwaam om te regeren. Onze taak is het om de gehele breedte van het speelveld te gebruiken, dat ben ik met Franz Müntefering helemaal eens." Het enige geschil is dus de duur van het ALG I.
Over alle overige discussiepunten zijn de partijvoorzitter en de vice-kanselier het eens geworden. Het partijcongres in Hamburg besloot dan ook tot een premiedaling voor de pensioenverzekering (het zoveelste cadeau voor de ondernemers) en een hoop verklaringen die in dit kabinet toch niet gerealiseerd zullen worden: het verzachten van de maatregel pensioen met 67 jaar, een verbetering van de positie van de laagstbetaalden, het minimumloon en een regelgeving voor uitzendwerk. In ieder geval niets dat de sociale misdaden van negen jaar SPD-regeringsbeleid ook maar enigszins zou goedmaken.
Daar gaat het ook niet om. De wekenlange poppenkastvoorstelling moestvooral afleiden van de eigen zonden, beter nog die laten vergeten. Om de struikelende SPD te redden laat de zelfbenoemde partijsoldaat Müntefering zich ook graag eens een pak slaag geven. Nog op tijd voor het congres voorzagen opiniepeilers voor de SPD en haar voorzitter een lichte vooruitgang. Na het congres-weekeinde zit daar ook nog best wat groei in. 'Opleving voor allen', de congres-leuze, betreft wellicht niet de bedoelde miljoenen werknemers, maar dan wel de SPD en haar zielenheil. Het debat over de werklozenuitkering heeft de partij in het publieke debat "meer gebaat dan geschaad", heeft de voorzitter van de Beierse sociaaldemocraten in de Bondsdag, Florian Pronold, ontdekt. Het zit net andersom: Zonder dit 'debat' was de SPD spiernaakt geweest - zonder leiding, zonder oriëntatie en zonder een warmhoudend sociaal dekmanteltje.
Dat het 'debat' rond ALG I ook binnen de partij een goed zoethoudertje was, toont de reactie van een steevaste opponent van de Hartz IV-politiek, Otmar Schreiner, chef van de 'Arbeitsgemeinschaft für Arbeitnehmerfragen", de werknemersvertegenwoordiging binnen de SPD. Hij staat nu pal achter zijn partijchef en eist van Müntefering dat deze binnen het kabinet voldoet aan de besluiten van het congres.
En het boegbeeld van de 'SPD-linksen', Andrea Nahles, is uitermate briljant in het maken van een spagaat tussen 'modernisering' en 'traditie'. Voorlopig hoeft er volgens haar nog niet gehandeld te worden m.b.t. de agenda 2010, want 'ALG I' was nooit de kern van de agenda. De kern was Hartz IV, dus de samentrekking van werklozengeld en bijstand. Daar tornen wij niet aan." Nahles werd dan op het congres ook gekozen tot vicevoorzitter van de SPD. Een andere vicevoorzitter is Frank-Walter Steinmeier, minister van Buitenlandse Zaken en heimelijke kanselierskandidaat. Zijn samenvatting na het congresgebeuren: "De filosofie van de agenda is niet in gevaar."