Michael Hudson
Niemand die zag aankomen dat het industriële kapitalisme hier zou terechtkomen. Er was zelfs niemand die de ontwikkeling in deze richting zag. Futuristen hebben nu eenmaal een natuurlijke neiging om te denken over hoe economieën het beste kunnen groeien en bloeien, niet over hoe ze kunnen ontsporen.
Er duikt echter altijd een onvoorziene weg op en de samenleving is plotseling van koers veranderd.
Op zondag 7 september nam de schatkist voor 5,3 biljoen dollar aan uitstaande hypotheken over van Fannie Mae en Freddie Mac, twee bedrijven waarvan de leiding al vervangen was vanwege boekhoudfraude.
Op maandag 15 september ging Lehman Brothers failliet, toen potentiële kopers op Wall Street geen enkele financiële realiteitszin konden ontdekken in de boeken van deze zakenbank. De woensdag daarna stemde de Amerikaanse Centrale Bank in met een lening van 85 miljard dollar aan de verzekeraar AIG (American International Group). AIG stond in voor de zogenaamde 'gegarandeerde' winsten van financiële gokkers die zich bij hun handel in rommelhypotheken lieten leiden door computermodellen. Het hoofd van AIG, Maurice Greenberg, was een aantal jaren geleden al verwijderd vanwege boekhoudfraude.
Vrijdag 19 september zal echter voortleven als een keerpunt in de Amerikaanse geschiedenis. Het Witte Huis zegde minstens een half biljoen dollar extra toe om de huizenprijzen nieuw leven in te blazen; dit in een poging om de marktwaarde van de rommelhypotheken te verhogen. Deze hypotheken werden verstrekt terwijl de huizenkopers ze nooit zouden kunnen afbetalen en lagen veel hoger dan de heersende marktprijzen van het zakelijk onderpand waarvoor ze waren aangegaan.
Deze miljarden dollars werden betaald om een droom levend te houden; de financiële boekhoudsprookjes van de bedrijven die een onrealistische wereld betreden hadden, gebaseerd op een boekhouding waarvan bijna iedereen in de geldsector wist dat ze vervalst was. Zelfs nadat de markten ineenzakten kregen managers die zich niet hadden ingelaten met deze praktijken nog het verwijt dat ze niet wilden deelnemen aan het spel.
De grootste winsten konden gemaakt worden in het grootste segment van de financiële sector van onze economie: de hypotheekschulden. Het gehele pakket van de hypotheken van alleen al Freddie en Fannie behelsde een hoger bedrag dan de totale Amerikaanse nationale schuld.
Dit om een idee te geven van hoe fors de financiële injecties geweest zijn en waar de prioriteiten van de regering, of tenminste die van de Republikeinen liggen. De regering brengt de economie niet terug naar de realiteit maar gooit alle middelen in de strijd om de droom levend te houden dat de schulden afbetaald kunnen worden.
In een vloek en een zucht hebben het Amerikaanse ministerie van Financiën en de Centrale Bank het wezen van het Amerikaanse kapitalisme grondig herschapen. De gebeurtenissen van de afgelopen twee weken dreigen in de komende jaren van deze eeuw een onomkeerbare verandering met zich mee te brengen. Het is de grootste en meest onrechtvaardige herverdeling van de rijkdom sinds de tijd van de Burgeroorlog, toen de staat land weggaf aan de spoorwegmagnaten.
Het lijkt erop dat er geen einde komt aan het geleuter over de vrije markt door de financiële insiders die erin slaagden om toezichthouders te laten benoemen die een oogje dichtknepen als het ging om regulatie door de overheid. Zo is de rotzooi ontstaan waardoor volgens minister van Financiën Henry Paulson de banktegoeden en de banen van alle Amerikanen bedreigd worden. In werkelijkheid doelt hij natuurlijk op de grootste campagnefinanciers van de Republikeinen (en om eerlijk te zijn ook op Democraten die financiële sleutelposities bezetten en hun eigen kandidaten steunen).
Een kleptocratische klasse heeft de economie overgenomen ter vervanging van het industriële kapitalisme. De economie is gekaapt door een vreemde mogendheid maar niet door de gebruikelijke verdachten. Niet door de socialisten, de arbeiders of een almachtige regering maar evenmin door industriële monopolisten of zelfs de grote bankfamilies. In plaats daarvan hebben de 'banksters' [mix van gangsters en bankiers, nvdr] een pact gesloten met een vreemde mogendheid, niet eens met mensen maar met een zelf uitgebroede gecomputeriseerde machine die de wereld heeft overgenomen, of op zijn minst die van het Witte Huis.
Zo ging het in zijn werk: AIG stelde allerlei verzekeringspolissen op die de mensen en ondernemingen nodig hadden; verzekeringen voor bijvoorbeeld huizen en bezittingen en vee. Deze zeer rendabele zaken waren het probleem niet. Vandaar dat ze waarschijnlijk doorverkocht zullen worden om de gokschulden van het bedrijf af te betalen. De ondergang van AIG werd veroorzaakt door de 450 miljard dollar waarvoor het bedrijf zich in de schulden had gestoken om hedgefondsen met tegengestelde belangen te verzekeren. Met andere woorden: als twee partijen een spel spelen waarbij ze tegen elkaar wedden of de dollar zal stijgen ten opzichte van de euro of de pond of wanneer ze een pakket rommelhypotheken lieten verzekeren om te garanderen dat ze betaald zouden worden, dan betaalden zij eveneens een kleine commissie aan AIG voor een polis waarin stond dat AIG zou uitbetalen als de Amerikaanse hypotheekmarkt van 11 biljoen dollar zou ineenstorten.
AIG ontving miljarden dollars voor dergelijke polissen. En dankzij het feit dat verzekeringsmaatschappijen Milton Friedman's paradijs zijn (niet gereguleerd door de Centrale Bank of welke andere nationale instelling dan ook) konden zij bij wijze van spreken zonder toezicht op kosten van de baas lunchen terwijl het schrijven van de polissen gedaan werd door computerprinters. Het bedrijf ontving enorme betalingen zonder er zelf veel eigen kapitaal in te steken. Dit noemt men ook wel 'zelfregulering'. Zo dient de Onzichtbare Hand zijn werk te doen.
Het draaide er onvermijdelijk op uit dat een aantal financiële instellingen die met miljarden gegokt hadden, meestal in de vorm van duizend gokjes ter hoogte van een miljoen en dat in de loop van slechts enkele minuten, niet meer konden betalen. Deze gokjes vonden allemaal in fracties van seconden plaats, met slechts enkele tikken op het toetsenbord, bijna zonder menselijke tussenkomst. Zo bezien lijkt het er haast op dat marsmannetjes de macht overnamen. In dit geval betreft het echter robotachtige machines.
Hun plotselinge overheersing komt even onverwacht als een invasie van Mars. Er valt een parallel te trekken met de invasie van de Harvard-jongens, de Wereldbank en USAID in Rusland en andere post-Sovjet-economieën na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Er werd een op de leest van de 'vrijemarkt' geschoeide uitverkoop gehouden om nationale kleptocratieën in het leven te roepen.
De financiële machinerieën die de weddenschappen plaatsten waardoor AIG bankroet ging werden door de financiële managers geprogrammeerd om met de snelheid van het licht hun werk te doen. De transacties duurden slechts een paar seconden, miljoenen keren per dag. Alleen een machine zou de mathematische winstkansen waarbij het stijgen en dalen van de rente, de wisselkoersen, de prijzen van aandelen en die van de hypotheekpakketten ingecalculeerd waren kunnen berekenen. Die hypotheekpakketten namen steeds meer de vorm aan van rommelhypotheken. Het zouden zogenaamd betaalbare schulden zijn maar in werkelijkheid waren ze een lege huls.
Vooral de machines die de hedgefondsen gebruikten hebben een nieuwe betekenis gegeven aan het 'casinokapitalisme', een term die allang van toepassing was op de beursspeculanten. Vooralsnog hield deze term in dat er door de speculanten weddenschappen werden afgesloten waarbij er wat gewonnen en verloren werd terwijl de regering zich alleen bekommerde om hen die niet meespeelden. De ommekeer die de afgelopen twee weken plaatsgevonden heeft brengt met zich mee dat de winnaars hun winsten niet kunnen innen tenzij de regering de schulden betaalt van de verliezers die niet meer aan hun verplichtingen kunnen voldoen.
Je zou verwachten dat hierbij een zekere mate van toezicht door de regering vereist zou zijn of dat dergelijke activiteiten zelfs nooit toegestaan hadden moeten worden. Er werd ook nooit toestemming verleend, vandaar dat er ook niets gecontroleerd werd. Dit leek echter ook niet noodzakelijk: investeerders in hedgefondsen moesten een papiertje ondertekenen waarin stond dat ze rijk genoeg waren om geld te verliezen in deze financiële gokpartijen. De gemiddelde huisvader en huismoeder mochten er niet aan deelnemen. Ondanks de hoge opbrengsten die de miljoenen kleine transacties voortbrachten werden ze te riskant geacht voor de niet-ingewijden die niet genoeg geld hadden om mee te spelen.
Een hedgefonds verdient geen geld door het produceren van goederen en diensten. Er wordt geen winst gemaakt met het kopen van daadwerkelijke dingen of met het uitlenen van geld. Er worden enorme sommen geleend om te speculeren, bijna zonder eigen vermogen. De managers zijn geen zakelijke deskundigen maar mathematici die computers programmeren om weddenschappen af te sluiten over de richting die rentewaarden, wisselkoersen, de prijzen van aandelen en die van hypotheekpakketten opgaan. De pakketten met leningen kunnen waardevol of waardeloos zijn, dat maakt niet uit. Het enige dat ertoe doet is het maken van winst op een markt waar de meeste transacties maar een paar seconden duren. De winst komt voort uit de schommelingen van de prijs.
Waarom heeft het ministerie van Financiën het nodig gevonden om tussenbeide te komen? Waarom zouden de gokschulden door de regering [de belastingbetaler dus, nvdr] betaald moeten worden als de verliezers toch niet aangewezen zouden zijn op een uitkering? De handel van de hedgefondsen was voorbehouden aan de rijken die ook nog eens genoeg verdienden aan commissies, salarissen en jaarlijkse bonussen waarover geen normale inkomstenbelasting werd geheven.
Het voorwendsel was natuurlijk dat deze wilde handel 'echt kapitaal' zou genereren, hetgeen een heel andere opvatting is dan het klassieke concept van 'kapitaal' dat voortkwam uit het produceren van goederen, diensten, arbeid en het financieren van innovaties. Men had zeker de casino's in LasVegas in gedachten die zich ook ontwikkelden tot een belangrijke 'groei-industrie'.
De verliezers - Fannie Mae, Freddie Mac, AIG en wie weet welke bedrijven nog meer - moeten worden vrijgekocht. De managers en de aandeelhouders zijn betaald maar er zijn geen financiële reserves meer over. Het is de enige manier om hun geld te krijgen van hun bankroete schuldenaars en verzekeraars die op hun beurt ook weer hun financiële managers en insiders alvast betaald hebben, evenals de politieke kandidaten die sleutelposities bezetten in de financiële structuur van het land.
Dit alles moet vooraf goed georganiseerd geweest zijn. Het is noodzakelijk om politici om te kopen en hen te voorzien van een geloofwaardig verhaal om aan hun kiezers uit te leggen waarom het in het algemeen belang was om de schulden van de gokkers af te kopen. Wat er gebeurde op 18 en 19 september vereiste jaren van voorbereiding. Denktanks op het gebied van de public relations moesten een nep-ideologie ontwikkelen waarmee in geval van nood het Congres en de kiezers vlak voor de presidentsverkiezingen in paniek gebracht konden worden. Onder de huidige crisisomstandigheden roepen president Bush en minister van Financiën Paulson het land op om het 'systeem' te redden. Binnen twee weken heeft zich de grootste transformatie binnen Amerika's financiële systeem voltrokken en met de nationalisatie van Fannie Mae en Freddie Mac op 7 september is de staatsschuld ineens verdubbeld.
Volgens de regering is dit echter niet het moment om daarbij stil te staan. "We moeten nu optreden om de gezondheid van onze economie te vrijwaren van ernstige risico's", aldus Bush. Wat hij bedoelde was dat hij de gokschulden overneemt om de grootste groep van campagnefinanciers - die zich op Wall Street bevindt - gezond te houden. Volgens Bush moeten de problemen eerst opgelost worden, daarna is er genoeg tijd om over de oorzaken ervan te praten. Hij zegt dus met zoveel woorden dat er vooral géén verkiezingskwestie van gemaakt moet worden. Minister Paulson voegde zich daarbij toen hij zei dat de Republikeinen en de Democraten over de partijgrenzen heen moesten kijken om de problemen aan te pakken.
Is het opnieuw tot leven wekken van de onroerend goedmarkt nu echt de enige oplossing? De huiseigenaren met explosief stijgende rentetarieven zullen hun huizen verliezen en intussen pompt de Centrale Bank genoeg geld in de hypotheekverstrekkers zodat nieuwe kopers zich genoeg in de schulden kunnen steken om de rommelhypotheken te kopen van de gokkers die ze momenteel bezitten. Zo ontstaat er een nieuwe financiële- en huizenluchtbel.
De Verenigde Staten zijn aan een nieuwe oorlog begonnen, die om de computergestuurde handelaars te redden. Evenals de Irak-oorlog is deze vooral gebaseerd op ficties en wordt hij gevoerd in een schijnbare noodsituatie, terwijl de oplossing weinig of niets te maken heeft met de onderliggende oorzaak van de problemen. Het is nauwelijks een verrassing te noemen dat het weggeven van gemeenschapsgeld gedaan wordt door dezelfde groep die het land waarschuwde voor Irak's massavernietigingswapens.
We herinneren ons dat president Bush en Alan Greenspan tegen de Amerikaanse bevolking zeiden dat er geen geld over was voor de sociale zekerheid, laat staan voor een programma voor een verplichte ziektekostenverzekering. In de toekomst zou dit ooit leiden tot tekorten; tekorten echter die een schijntje zijn bij de bedragen die er nu uitgegeven zijn. De oplossing van Bush en Greenspan was het overdragen van het geld voor de sociale zekerheid en de ziektekostenverzekeringen aan Bears Stearn, Lehman Brothers en hun collega's zodat zij erin konden investeren. Wat zou er met het Amerikaansestelsel van sociale zekerheid gebeurd zijn als dit plaatsgevonden had?
In het boek 'The Road to Serfdom' beschreef Frederick Hayek hoe planning en regulering van de overheid onvermijdelijk leiden tot slavernij van de bevolking. Deze visie maakte korte metten met de klassieke visie dat de regering het brein van de samenleving en een sturend mechanisme was. Nu zien we echter waar de Onzichtbare Hand toe geleid heeft: boekhoudfraude, rommelhypotheken, transacties tussen insiders en het geen verband kunnen leggen tussen de torenhoge schulden en de onmogelijkheid van schuldenaars om deze te kunnen betalen. Deze puinhoop werd schijnbaar gelegitimeerd door computermodellen en krijgt nu de zegen van onze schatkist.
Bron: Global Research, 20 september 2008, vertaling Frans Willems.