Wil van der Klift
Onlangs is op basis van een voorstel van 57 moslimlanden een resolutie aangenomen tegen godslastering, waarin bovendien het uiten van kritiek op 'alle godsdiensten' wordt veroordeeld. Als je de lijst bekijkt van landen die de VN-resolutie hebben aangenomen, zie je onmiddellijk dat het vooral gaat om landen die zelf helemaal geen vrijheid van godsdienst kennen.
De ontwikkeling binnen de VN om godsdienstkritiek de kop in te drukken, is al enige tijd aan de gang. Denemarken, het land van de gewraakte cartoons, is in feite uit de Mensenrechtenraad van de VN gestoten.
In Europa begon de Britse komedieschrijfster, Ariane Sherine, enkele maanden geleden een bussenoorlog in reactie op advertenties op stadsbussen, waarin niet-christenen worden opgeroepen hun goddeloze levenswandel af te werpen. Haar tegencampagne werd onverwacht een enorm succes. Er zijn meer voorbeelden van dit soort agressieve straatcampagnes. In de VS lopen mensen rond met T-shirts waarop staat: 'Godslastering is een misdaad zonder slachtoffers.'
Inmiddels stortte Richard Dawkins, auteur van onder meer 'The God Delusion' 5.500 pond in de kas van Ariane Sherine. Zijn voorbeeld werd snel gevolgd. Nog dit jaar komt het nieuwe boek uit van Dawkins met de titel 'The Greatest Show on Earth: The Evidence for Evolution.' Er rijden door al deze donaties nu in Engeland al bussen rond met de tekst: 'There's probably no god. Now stop worrying and enjoy life'('Er bestaat waarschijnlijk geen god. Stop dus met tobben en geniet van het leven'). Wat die twee zinnen met elkaar te maken hebben is overigens niet duidelijk. Het al of niet religieus zijn heeft weinig te maken met het vermogen om van het leven te genieten. Bij sommigen helpt een religie om zich prettig en sterk te voelen, anderen putten hun kracht uit wetenschappelijke inzichten. Sommigen baseren hun solidariteit met medemensen op religieuze overtuigingen, anderen doen dat vanuit andere levensovertuigingen. Bovendien verschillen al deze zaken nogal van elkaar afhankelijk van de plek op aarde. De bevrijdingstheologie heeft bijvoorbeeld in Latijns-Amerika een heel andere waarde dan in Europa. Bovendien hebben we dan nog helemaal niets gezegd over de tientallen godsdiensten en religieuze ervaringen die er op de aarde bestaan.
Atheïsten worden soms in de hoek gezet van materialisten, die alleen maar zelfzuchtig van het leven willen genieten en geen oog hebben voor de ander of voor de planeet. Terwijl anderzijds gewezen wordt op de talloze oorlogen die in naam van de godsdiensten werden en worden gevoerd. Dit soort eenzijdige negatieve beoordelingen komen meestal voort uit bewuste pogingen om ideologische verschillen van mening uit te buiten voor andere doelen. Dit soort ongekwalificeerde diskwalificaties lokken immers vaak heftige reacties uit.
Al deze acties, pro en contra, hebben een provocerend en polariserend effect en dreigen daarmee de tegenstellingen tussen gelovigen en ongelovigen onnodig te verhevigen. Bovendien staan zij nuttige samenwerking tussen atheïsten en gelovigen in de weg. Zij zullen waarschijnlijk niet geheel toevallig plaatsvinden in het jaar dat de 200-ste geboortedag (op 12 februari) van Darwin wordt gevierd. Maar het is goed erop te wijzen dat juist degrondlegger van de evolutietheorie, Darwin, heel omzichtig te werk ging met zijn kennis en tot het uiterste ging om niet te provoceren. Iedereen moet zijn ideeën vrij kunnen uitdragen, zonder mensen (persoonlijk) te beledigen of haat te zaaien tegen groepen mensen. In die zin is de atheïstische busreclame volstrekt toegestaan. Maar soms is het goed om niet gebruik te maken van je rechten en eerst eens na te denken over de gevolgen die het opeisen van je recht kunnen hebben.
De VN moeten geen speelbal worden van religieuze fanatici en de discussies tussen gelovige en nietgelovige mensen moeten niet op straat worden uitgevochten. Er wordt al veel te veel geld uitgegeven aan ideologische campagnes die slechts tot doel hebben om andere groepen mensen uit te schakelen. De gelovigen zouden zich bovendien moeten realiseren dat zij al over talloze instituten en middelen beschikken om hun opvattingen wereldkundig te maken. De busactie is vanuit dat perspectief wel te begrijpen, maar daarom nog niet juist ook al is zij begonnen in het VK als reactie op een agressieve campagne van een religieuze organisatie.
De wetenschap zal zich zeker nog - en terecht - bezig blijven houden met dit soort vraagstukken. In de praktijk van alle dag is het belangrijker of mensen, gelovig of niet, samen willen vechten voor sociale vooruitgang. Het gaat dan meer om wat mensen verbindt dan wat hen scheidt.