Van een correspondent
Het was in de week van Dirk Scheringa, dé week van de DSB-bank. Het faillissement dat kort daarna een feit was dreigde nog. Er werd veel over 'Dirk', over alles wat met hem te maken had of kon hebben, gesproken. Over de vele neven- of dochterbedrijfjes, over de geld- en aflossingsproblemen waarin veel DSB-klanten terechtgekomen waren, over AZ, over het museum, de schaatsploeg.
Clairy, Anette en andere tv-figuren hadden heel wat losgemaakt. De meningen van de mensen op straat klonken vaak in de zin van: 'die kerel moet opgepakt worden', 'het is een schurk', 'hij geeft iedereen behalve zichzelf de schuld', 'je eerst schatrijk laten maken en nu het slachtoffer uithangen'. Maar je hoorde ook meningen als 'dit zaakje stinkt' en 'de DSB is de zondebok die aan de schandpaal moet'.
Nu bevond ik mij in een groepje mannen die (het kan ook met de laatste uitzending van NOVA of Opgelicht te maken hebben gehad) écht niet één goed woord voor 'Dirk' over had. Die hem een misdadiger die nu opeens de zielepoot uithangt, een oplichter, noemde.
Kort daarvoor had een partijgenoot van mij, tijdens een gesprek over de DSB-affaire, mij gezegd: weet jij wat juist nu een goede vraag is? Nou en? Als die Scheringa een misdadiger is, een oplichter, waarom is er dan tegen hem niet een proces-verbaal opgemaakt, waarom zit hij dan niet in voorarrest? Wat is het antwoord? Om de doodeenvoudige reden dat dit soort praktijken, waarvan veel mensen vinden dat het misdaden zijn, in ons land en in heel veel andere landen - onder het kapitalisme - niet verboden zijn! Het mag! Het móet zelfs!
Dát was nu de vraag die ik aan dit groepje stelde. Als jullie die Scheringa een oplichter, dus een misdadiger vinden, waarom gaat hij dan niet naar de gevangenis? En dan gebeurt er iets dat tot nadenken stemt. Enkele mannen in het groepje denken nu, omdat ik dit vraag, dat ik kennelijk denk dat het niet strafbaar is en hem de hand boven het hoofd houd. Dat ik vind dat 'Dirk' geen oplichter is. En hoe ik ook probeer uit te leggen dat ik wil dat zij eens over deze vraag, die raakt aan het wezen van het kapitalisme, moeten nadenken, het drong niet door.
Nu, alweer een tijd later zullen zij, nu er meer over geschreven is, nu ook deskundige mensen in het openbaar de link naar de andere, de grote banken (de multinationals) hebben gelegd, er andere gedachten over hebben. Die andere gedachten hoor ik al meer en meer. Uitspraken, vaak voorzichtig nog, die raken aan het systeem. De les is dat de mening van mensen vaak spontaan wordt gevormd door het laatste nieuws en hoe dat gebracht wordt. Die meningsvorming leunt ook op een, vaak van huis meegekregen basisgevoel, een klasseninstinct.
Op bepaalde momenten zijn mensen uit het volk, juist vanuit een links klassengevoel, niet ontvankelijk voor de juiste maatschappijkritiek. Op dat gegeven moment was Dirk Scheringa de klassentegenstander waartegen zich de afkeer richtte. Het nieuws had zich zo op deze man en zijn bank gefocust, dat het zicht op de klassenmaatschappij als geheel op dat moment verdween. Als dat de bedoeling was - heel vergezocht, ik geeft het toe - dan was de opzet vanuit journalistiek en politiek oogpunt geniaal geweest.