Straat vernoemd naar kameraad Gradus Kobus (1897-1942)

Marco Hanekamp

In het Gelderse Winterswijk wordt een straat vernoemd naar kameraad en oud-verzetsstrijder Gradus Kobus (1879-1942).

Gradus Kobus was in de jaren '30 de voorman van de plaatselijke Communistische Partij Holland (de voorloper van de CPN). Hij was metselaar van beroep en had in de grensstreek ook een eigen winkel. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1931 en 1935 was Gradus Kobus lijsttrekker van de CPH/CPN. Oorspronkelijk was Kobus lid van de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP), maar in de jaren '20 sloot hij zich bij de communisten aan. Van de communistische partij verwachtte hij dat zij zich meer zou inzetten voor de arbeiders en in het bijzonder voor de minstbedeelden. Kobus zette zich dan ook in voor deze groepen. Zelf had hij ook een karig bestaan, omdat hij als communist vaak voor bepaalde werkzaamheden werd geweerd.

Doordat Kobus veel Duitse connecties had (er kwamen veel Duitsers in zijn winkeltje), onderkende hij al snel na 1933 het gevaar van het opkomende fascisme. Kobus had ook contacten met leden van de Communistische Partij van Duitsland (KPD). Vanaf het moment dat Hitler pogingen deed om de macht te grijpen, hield Gradus Kobus zich bezig met het helpen van kameraden uit Duitsland, om de Nederlandse grens over te komen. Kobus was daarbij dan ook het aanspreekpunt van de communistische vluchtelingen. Hij kreeg vaak te maken met tegenwerking van de overheid. Zo werden Kobus en zijn vrouw op 11 april 1934 op brute wijze van hun bed gelicht. Vier mannen eisten zijn schrijfmachine op, maar die was niet in de woning van Kobus aanwezig. Kobus werd mishandeld, toen bleek dat men niet kon krijgen wat men zocht. Wel hebben de overvallers zaken als Duitse vluchtschriften, een fototoestel, letters uit een drukkast en geld meegenomen. Kobus ging, ondanks deze overval, wel door met zijn goede werk. Hiermee kwam Kobus op de zwarte lijst van de nazi's te staan.

Op 1 maart 1941 werd Gradus Kobus, in opdracht van de Sicherheits Dienst (SD), in Arnhem gearresteerd. Na verhoor werd hij diezelfde dag weer vrijgelaten. Men bleef hem echter in de gaten houden en hij bleef ook op de lijst staan van personen die na de Duitse inval in Rusland in verzekerde bewaring moesten worden gesteld. Op 25 juni 1941, een paar dagen na de Duitse inval in Rusland, werd Kobus, samen met veel andere communisten opgepakt. Via kamp Schoorl en Amersfoort, werd hij overgebracht naar het concentratiekamp Neuengamme, alwaar hij op 22 februari 1942 werd omgebracht door de nazi's.

Nu, bijna 70 jaar later, wordt er in Winterswijk een straat naar Gradus Kobus vernoemd. De gemeente Winterswijk komt hiermee tegemoet aan de wens die al vaker is geuit. Streekschrijver Henk Krosenbrink, die een boek heeft geschreven over NSB-burgemeester Bos, had al in 1995 gepleit voor een straatnaam voor kameraad Gradus Kobus.