TRUKE
Rinze Visser
Het moet de aandachtige lezer zijn opgevallen dat schrijver dezes nogal eens het gebruik van de taal en de woordkeus in de media volgt en dat hij dit in verband brengt met de ontwikkeling van klassen- en standsverhoudingen in de maatschappij; maar ook met de ideologische oorlog die tegen - laten wij het maar zo noemen - het gewone volk wordt gevoerd.
Als in het spraakgebruik de tegenstelling tussen laag- en hoogopgeleiden veelvuldig wordt gesuggereerd, dan is dat meer dan alleen een uiting van burgerlijk elitarisme, maar ook - moedwillig of niet - om de tegenstelling tussen kapitaal en arbeid te laten vervagen. Let wel: ook onderwijzers, politiemensen, verpleegkundigen en dergelijke worden al tot het laag opgeleide volksdeel gerekend. Hoe elitair en zelfoverschattend kan men wel niet zijn...
Op het gevaar af om door het gebruik van het woord 'elites' in de populistische hoek gedreven te worden, moet toch geconstateerd worden dat er een ontwikkeling naar elitaire kastevorming gaande is. Het al langer bestaan van meerdere relatiebureaus 'alleen voor hoger opgeleiden' is daar een aanwijzing voor. De kaste in wording heeft als lievelingssupermarkt Albert Heyn, waar men - zo kun je elke dag wel lezen - elkaar tegenkomt of intellectuele invallen krijgt. Politieke partijen als D66 en GroenLinks hebben op die kringen grote aantrekkingskracht.
Allang geleden had ik al eens het idee om in de media uitspraken en zinnen te turven, maar die ook te bewaren, waarin het gewone volk en vooral de weinigverdieners onder hen, in feite beledigd worden. Dat is er nooit van gekomen. Een behoorlijke bloemlezing van op echte uitspraken gebaseerde beledigingen aan het adres van het laagopgeleide volksdeel had het resultaat kunnen zijn. Maar andere inspanningen hadden nu eenmaal een hogere prioriteit...
De taal en het gebruik ervan, door mensen in de media. Het zopas aangehaalde - het neerhalen van hele volksdelen - leidt niet tot grote woede, daar is het klassenbewustzijn, maar ook het zelfbewustzijn te zwak voor. Eerder leidt het tot verburgerlijking, het er ook bij willen horen. Een gevolg is dan vaak het napraten en het overnemen van de argumenten van degene door wie men beledigd wordt.
Niet los ervan staat de taal in dienst van het anticommunisme. Bijvoorbeeld hoe in artikelen zinnen zodanig geplaatst worden, opdat er onjuiste conclusies getrokken zullen worden. Zo las ik onlangs in een weekblad een interview met Mariss Jansons, dirigent van het Concertgebouworkest. Omdat deze musicus uit Letland komt, één van de Baltische voormalige Sovjet-republieken, ligt het op nonchalante wijze op het verkeerde been zetten van de lezers voor de hand.
Jansons' joodse moeder werd in 1943, met hem als baby, uit het getto gesmokkeld en zij zaten tot het einde van de oorlog ondergedoken en overleefden. Maar de vader en broer van zijn moeder werden door de nazi's vermoord. En direct daaropvolgend: nog jarenlang werden zijn ouders geconfronteerd met het antisemitisme van de Russen. De argeloze lezer, met weinig historische bagage - en dat zijn er niet zo weinig - zal denken dat de nazi's weliswaar moordenaars waren, maar dat de Russen - lees: communisten - in feite de échte boosdoeners waren.
In hetzelfde artikel, daar waar de Nederlandse bezuinigingen op kunst en cultuur aan de orde komen, zegt de musicus: "populisme is altijd gevaarlijk. Of het nu van links of van rechts komt. Onder de communisten hadden we de mazzel dat zij de cultuur, zolang die hun doel diende, juist zagen als een manier om het volk te verheffen. Daar had een groot deel van de kunstsector nog wel baat bij". Dus: goed is goed, behalve als de duivel het doet.
De argeloze lezers lezen dat die rotcommunisten met hun jodenhaat ervoor gezorgd hebben dat de nazi's joden vermoordden; dat die rotcommunisten weliswaar veel voor kunst en cultuur over hadden, maar dat dit gevoed werd door een onjust argument: het verheffen van het volk. Maar de niet argeloze aandachtige lezer dan? Die heeft dan ook een probleem. Want je zou er bijna populist van worden.