Aan de gevel van de beurs van Frankfurt, Duitsland, wappert de vlag van de EU. Het Duitse kapitaal bemachtigt via dit imperialistische verbond de economische dominantie in Europa. (Foto: adactio/Flickr/cc/by)
Tomasz Konicz (*)
De schuldencrisis bereikt de reële economie. Conjuncturele maatregelen zoals bij de financiële crash van drie jaar geleden zijn niet meer betaalbaar.
Binnen de Duitse kaptaalgroepen is een flinke ruzie ontstaan over de toekomstige richting van de Duitse economie. Op 16 augustus jl. hernieuwde Anton Börner, president van het Duitse Verbond voor Buitenlandse Handel (BGA), zijn eis voor de introductie van een gemeenschappelijk Europees aandeel, de zogenaamde 'euro-obligaties' (eurobonds) binnen de euro-zone. Alleen door een 'sterk signaal' zou volgens Börner de rust op de Europese markten kunnen terugkeren. Anders zou de Europese schuldencrisis escaleren, waarop 'een recessie', in het ergste geval een 'mondiale depressie' zou kunnen volgen.
De deskundige voor buitenlandse economie van de Duitse Industrie- en Handelskamer (DIHK), Volker Treier, sprak zich duidelijk uit tegen Europese staatsleningen, daar deze een ondeugdelijk begrotingsbeleid in de euro-zone zouden versterken. Pas als de door een faillissement bedreigde Europese landen bereid zouden zijn in ruil voor de euro-obligaties een deel van hun soevereiniteit in te leveren, zou dit bespreekbaar kunnen zijn. Eensluidend waren de woorden van de Duitse minister van financiën Schäuble: "Wie in de huidige contractuele situatie euro-obligaties wil introduceren, maakt Europa tot een schuldenunie".
Deze publiekelijk gevoerde twist binnen de Duitse kapitaalgroepen wordt scherper, nu de conjuncturele afkoeling duidelijker wordt. Zo groeide de op export georiënteerde Duitse economie in het tweede kwartaal van dit jaar slechts met 0,1 procent, na 1,3 procent aan het begin van het jaar. Binnen de gehele eurozone groeide het bbp maar met 0,2 procent, na 0,8 procent in het eerste kwartaal van 2011. Voor de VS, die dit jaar sowieso stagneren, voorspelde de econoom Joseph Stiglitz dat een hernieuwde recessie uiterst waarschijnlijk is.
Verlaging van de schulden of door schulden gefinancierde conjuncturele maatregelen?
Over deze vraag wordt ook onder economische deskundigen verschillend gedacht. "Omdat het expansieve lage rentebeleid van de FED zijn grenzen heeft bereikt, moet Washington een nieuw conjuctureel pakket samenstellen", maande Stiglitz. "Obama's eerste stimulansprogramma had zijn uitwerking, ook al spreken velen dat tegen. Zonder deze door schulden gefinancierde staatsinvesteringen zou de werkloosheid in de VS nog veel hoger zijn", zei Stiglitz. De econoom Nouriel Roubini is het met Stiglitz wel eens dat de "hoogontwikkelde economieën aan de rand van een recessie staan, maar de financiële mogeliijkheden van de landen, vooral binnen de euro-zone, zijn uitgeput. Tot vorig jaar kon de politiek steeds weer een nieuw konijn uit de hoge hoed toveren, om een economische opfrissing te creëren. Maar nu zitten de meeste regeringen in Europa "dusdanig in financiële moeilijkheden dat reddingsacties voor hen onbetaalbaar zijn. De konijntjes zijn nu op", analyseerde Roubini.
De politiek heeft dus - zeker met enig succes - het kapitalistische stelsel voor een periode van nu drie jaar gestabiliseerd, maar dat gebeurde met gebruikmaking van dezelfde 'goocheltrucjes' als ervóór op de financiële markten werden vertoond. Door middel van staatsschuld en een liquiditeits-zeepbel werd een schuldenconjunctuur in stand gehouden, die door de financiële markten was gegenereerd. De consumentenschuld, vooral in de VS, in het kader van de opbouw van de zeepbel op de onroerendgoedmarkt (en eerder in de hightech-sector), werkte jarenlang als belangrijkste conjuncturele motor. De landen vervingen de versterkende werking voor de economie van de met krediet gebouwde huizen in de VS door de met schulden gefinancierde bouw van snelwegbruggen en ringwegen. Het is dus geen toeval dat de mondiale conjucturele afkoeling tegelijkertijd met de escalatie van de schuldencrisis inzet. Doordat de staatsschuld van de landen zijn grenzen heeft bereikt, heeft men aan de schijnbare economische opleving van de laatste jaren meebetaald.
En daarom is het ook niet verbazingwekkend dat juist de clubs van de Duitse buitenlandse handel aandringen op de introductie van euro-obligaties, waardoor de nationale schuldendynamiek binnen de euro-zone nog even overeind gehouden zou kunnen worden. De Duitse economie kon veel profijt trekken uit de mondiale conjunctuurmaatregelen van de laatste jaren. Zij wordt echter ook bijzonder zwaar getroffen door een mondiale recessie. De ineenstorting van de economie eind 2008 en begin 2009 verliep in Duitsland vanwege zijn hoge exportafhankelijkheid dramatischer dan in de meeste andere ontwikkelde kapitalistisce economieën. Bovendien hielpen de wereldwijde 'hulpprogramma's', waarmee de banktekorten werden genationaliseerd. Maar deze maatregelen kunnen niet herhaald worden.
(*) Tomasz Konicz in de 'Junge Welt' van 28-8-11. Vertaling: Marcel de Jong.