Tegenwoordig kunnen de media alleen nog maar de woorden 'succes', 'winst' en 'handel' spellen. De doelen van de werkende mensen: (werk)zekerheid, ontplooiing en respect, spelen geen rol in de directiekamers van het grootkapitaal (Foto: sxc.hu).
Maarten Muis
Je kunt geen krant openslaan of naar een televisieprogramma kijken of er wordt in verkondigd dat de werkende mensen zich moeten aanpassen aan de 'nieuwe' werkelijkheid. Of het nu gaat om onzekere pensioenen, prestatieloon, nulurencontracten of stijgende zorgkosten. Werkgeversorganisaties VNO-NCW, MKB-Nederland en AWVN stellen in de Nota Arbeidsvoorwaarden 2012 dat mensen in loondienst zich moeten voorbereiden op een versoberde cao en veel meer onzekerheid en flexibilisering moeten accepteren.
Bij het verkondigen van de 'nieuwe economische realiteit' wordt natuurlijk een marketingtruc toegepast die zo oud is als de marketing zelf: regelmatig op verpakkingen zetten 'verbeterd recept' en het verkoopt. Kapitalistische ideologen willen de werkende mensen laten geloven dat het nieuwe kapitalisme fantastisch werkt. Dat het eindelijk voldoende ruimte biedt aan ondernemende mensen.
In iedere computernerd schuilt een Mark Zuckerberg (oprichter van Facebook en op papier multimiljardair), zo luidt de boodschap. Iedereen moet groot respect hebben voor zzp-ers, zo vinden liberalen, want die maken zelf uit hoe duur en flexibel ze zijn. Al parasiteren ze in de praktijk vaak op de collectieve regelingen van mensen in loondienst en moeten ze meestal met een karig inkomen zien rond te komen.
Een van de valse tegenstellingen die in deze ideologische hersenspoeling wordt gebruikt is dat collectieve regelingen de ontplooiing van het individu in de weg zouden staan. Terwijl sociale verworvenheden zijn binnengehaald door arbeidersstrijd met als doel juist betere ontplooiing van het individu mogelijk te maken. De klassenbewuste arbeidersstrijd sinds Marx en Engels heeft voor de kapitalisten, in hun ogen, teveel sociale kosten - dus ballast - opgeleverd. Nu wordt gepoogd door te pakken op de weg terug naar het naakte kapitalisme. Polderen mag alleen nog met de pet in de handen en is anders echt verleden tijd.
Het is noodzakelijk om begrippen als verhoogde uitbuitingsgraad af te stoffen en weer te gebruiken in de strijd voor een betere cao. Want we merken heel sterk dat werken netto steeds minder opbrengt maar wel steeds meer tijd en energie kost. We zien ook met eigen ogen de klandizie van de winkels in de PC Hooftstraat toenemen, terwijl winkelcentra in armere buurten steeds leger komen te staan. De huidige crisis heeft een heel specifieke verschijningsvorm.
De economische malaise is niet een crisis van een te starre arbeidsmarkt, maar een van overproductie. Er is meer dan genoeg zinvolle arbeid te doen in de maatschappij. De vakbeweging moet het steeds maar in stelling brengen van begrippen als marktinnovatie en employability negeren en het op de werkvloer over de hoogte van de bedrijfswinst en de noodzaak van zekerheid en bescherming van het personeel hebben. Het is vanuit deze praktijk dat strijdbaarheid ontstaat, zo laten ook de schoonmakers zien.
Als Philips besluit om weer eens flink wat mensen te ontslaan, hoort de eerste stap te zijn de jaarlijkse winst te vergelijken met het aantal werknemers. De winst is al jaren rond de 250 miljoen euro, met uitschieters boven de 400 miljoen. Er werken 116.000 mensen bij dit technologie-bedrijf,grotendeels in lagelonenlanden. Dat betekent dat er meer dan 2.000 euro per werknemer jaarlijks schoon voor de bezitters van Philips verdiend wordt. Maar als je de media mag geloven staat Philips vreselijk te wankelen en moet het publiek overal beseffen dat de ontslagen gerechtvaardigd zijn.
Dan de bezuinigingen in de gezondheidszorg. Er vindt een kaalslag plaats in dat deel van de gezondheidszorg waar de chronische patiënten zich bevinden, terwijl de kortdurende, 'lifestyle' gezondheidszorg, voor bijvoorbeeld een lichte depressie of een maagband, stevig wordt gepromoot. Goede gezondheidszorg wordt zo van een basisvoorziening tot een luxe voor mensen die de extra verzekeringen kunnen betalen. Kortgeleden werd ook bij de tandartsen weer eens duidelijk dat het overlaten van medische ingrepen aan de markt een perverse prikkel inbrengt: hogere tarieven, meer behandelingen en vreemde, onnodige maar zeer dure 'innovaties'. Vraag maar eens aan verpleegkundigen wat er veranderd is de laatste jaren. De grootste profiteurs van deze ontwikkeling zijn de grote private verzekeraars. De slachtoffers zijn diegenen die chronisch ziek zijn of worden.
Kritiek op deze ontwikkelingen wordt vaak terzijde geschoven met het argument dat je mensen nu eenmaal zoveel mogelijk zelf initiatief moet laten nemen. De ideologen van het 'vernieuwd kapitalisme', onder meer de Brit Dalrymple, pleiten er voor iedereen, maar vooral ook de verliezers, geheel terug te gooien op zichzelf en sanctioneren zo al jaren een drastische afbraak van collectieve regelingen.
Dat is ook de mantra van de werkgeversorganisaties voor de komende cao-overleggen. Voor sociale zekerheid mag je je niet meer collectief tot de werkgever wenden, maar moet je het individueel organiseren. Werkende mensen zijn dan niet alleen uren zoet met keuzes maken voor de juiste verzekeringspakketten en hypotheken, maar zij moeten ook zelf initiatief tonen om een goed pensioen te realiseren en regelingen voor te bereiden bij een slechtere gezondheid. Individualisering van de sociale zekerheid wordt de toekomstige melkkoe van het naar rendement hunkerend kapitaal. De kraak van de eenentwintigste eeuw.
Deze ideologische lijn is ook goed zichtbaar in de genoemde Nota Arbeidsvoorwaarden. De winst die gemaakt wordt mag niet meer worden opgeëist door de mensen in loondienst, maar moet geheel toekomen aan 'ondernemende mensen'. Waarbij de mensen die in de media gepresenteerd worden als voorbeelden van 'ondernemende mensen' mijlenver afstaan van de realiteit van wie de echte bezittende klasse in Nederland is.
Iedereen die nog de illusie heeft dat er zonder strijd wat te regelen valt in cao's, moet maar eens goed de voorstellen in de nota van VNO-NCW, MKB-Nederland en AWVN bestuderen. Werden er vroeger nog standaardberekeningen gemaakt om de loonruimte vast te stellen, nu wordt door werkgevers elk idee dat er ruimte zou zijn voor verbeteringen, direct ideologisch de kop ingedrukt. En heel parlementair Den Haag spreekt in hetzelfde koor mee. De komende tijd zal duidelijk worden wie zich staande weet te houden tijdens deze aanval. Marxistische theoretische bagage gaat daarbij een cruciale rol spelen.