De discussie of de socialistische toekomst van China loopt via het toelaten van restaurants van Kentucky Fried Chicken (KFC) wordt ook in het land zelf nog gevoerd (Foto: xiaming/Flickr/cc/by-nc-sa).
Robert Griffiths (*)
Hoewel de Communistische Partij van China de macht stevig in handen heeft, realiseert zij zich terdege dat een partij met 80 miljoen leden niet onbeperkt een politiek kan bedrijven tegen de wil van meer dan 900 miljoen volwassen inwoners.
Er moeten lessen geleerd worden. Niet alleen uit de protesten op het Tienanmen-plein in 1989 die de leiding van de CPC verdeelde en een schok teweegbracht bij het vertrouwen van een hele generatie in de partij, maar ook uit de ineenstorting en de contrarevolutie in de Sovjet-Unie en Oost-Europa.
Op elk niveau, zowel intern als naar buiten verklaren Chinese communisten dat hun missie bestaat uit het dienen van de bevolking. Kritiek en zelfkritiek worden breed uitgemeten in de media en kandidaat-leden voor de partij worden aan het kritisch oog van hun buren en collega's onderworpen. Een hoge functionaris van het internationaal bureau van de CPC zei dat het acht jaar van discussies, kandidatuur, proeftijd en beoordelingen had geduurd voor hij volledig lid kon worden.
De straffen voor corrupte functionarissen van de partij en de regering kunnen streng uitpakken, hoewel executies niet meer tot de routine behoren. Centraal in het dienen van de bevolking staat de allesomvattende ontwikkeling van een moderne samenleving met een hoge levensstandaard, economische en sociale geborgenheid en een grootschalige deelname aan een politiek systeem dat daadwerkelijke invloed heeft, in het belang van de bevolking.
Zoals Long Xinmin, het hoofd van het historisch onderzoeksbureau van de CPC het uitdrukte: 'We kunnen in China geen situatie accepteren waarin de bevolking denkt dat socialisme gelijk staat aan armoede.'
Partijleiders op landelijk, provinciaal en lokaal niveau benadrukten dat belangrijke problemen zoals de onzekerheid van seizoensarbeid, de armoede op het platteland en het tekort aan degelijke woningen nog overwonnen moeten worden.
Recente maatregelen om het eigendom van meerdere huizen tegen te gaan en om de omhoog schietende huizenprijzen te beteugelen hebben vooral in de kleinere steden nog geen einde kunnen maken aan de activiteiten van profiteurs.
Positief is dat het gratis onderwijs op het platteland enorm is uitgebreid en dat alle ouderen tegen 2015 een staatspensioen zullen krijgen.
De snelle ontwikkelingen hebben problemen zoals sociale onrust, vervuiling, vriendjespolitiek en een tactloze planning met zich meegebracht. Op 14 augustus 2012 kwamen duizenden bewoners van de kustplaats Dalian de straat op om te protesteren tegen het lekken van gif uit de petrochemische fabriek Fujia, een semi-staatsbedrijf. Lokale bestuurders en partijleiders gaven uiteindelijk toe aan de eis van de demonstranten dat de fabriek gesloten en verplaatst zou worden. Sindsdien zijn er gelijkaardige protesten uitgebroken in het Oost-Chinese Nanling.
Armoede, onderontwikkeling en discriminatie - echte en als zodanig ervaren - kunnen nationalistische en etnische gevoelens bevorderen. Het concept van de Chinese nationaliteit is multi-etnisch en multicultureel waarbij verschillende talen en culturen als een verrijking beschouwd worden in plaats van een bedreiging voor de Han-bevolking die de meerderheid uitmaakt in China.
De snelle ontwikkeling, de migratie en ongevoeligheden van de overheid kunnen echter een vruchtbare voedingsbodem vormen voor regionale reactionaire elementen.
Zo roept de zogenaamde Bevrijdingsorganisatie voor Oost-Turkestan, gesteund door emigrantenorganisaties in de VS en Duitsland bijvoorbeeld op tot de onafhankelijkheid van de voornamelijk uit moslims bestaande Oeigoeren in de provincie Xinjiang, tussen Tibet en Mongolië in het noordwesten van China. In juli pleegden terroristen drie aanslagen op de politie en Han-Chinezen waarbij achttien doden vielen.
De CPC is begonnen aan een strategie van geleidelijke politieke hervormingen waarbij meer macht gedelegeerd wordt aan provinciale en gemeentelijke overheden, hetgeen gepaard gaat met meer lokale verkiezingen, meer openlijke kritiek en debat en met een uitbreiding van de reismogelijkheden.
Een anderhalve eeuw durende invasie, bezetting en opdeling van China door de westerse mogendheden hebben de Chinese communisten onontvankelijk gemaakt voor westerse preken over democratie en mensenrechten. Een geval van censuur waarover in juni uitputtend gepubliceerd werd in The Guardian en in Index On Censorship (IoC) bleek te berusten op een marginale bureaucratische registratiekwestie. De betreffende website van Chen Hong waarin omkoping aan het licht gebracht werd was een maand later weer in de lucht. Dit nieuws heeft The Guardian en IoC blijkbaar nog niet bereikt.
De belangrijkste ideologische gevaren die de snelle marktgerichte ontwikkelingen met zich meebrengen zijn de groei van de consumptiementaliteit en de kapitalistische waarden.
Het betaamt relatief welvarende burgers uit het Westen niet om mensen die eeuwenlang in boerenarmoede leefden te waarschuwen voor de risico's van het streven naar een wasmachine, een koelkast, een auto en nieuwe kleren.
Inderdaad, de ontketende spilzieke, corrumperende invloed van reclame, mode, cosmetica en andere uitingen van het consumptiefetisjisme mist zijn uitwerking in de verstedelijkte delen van China niet. Ook de 'on'-reality-tv en laag-bij-de-grondse spelletjes en datingprogramma's hebben de Chinese televisie bereikt.
De belangrijkste uitdaging voor de Chinese communisten en de opbouw van een voorspoedige socialistische maatschappij met een 'Chinees karakter' ligt in de ontwikkeling van een massale industriële werkende klasse. De meeste fabrieksarbeiders en kantoormedewerkers zijn jonge mannen en vrouwen die slechts een generatie verwijderd zijn van de dorpsgemeenschap. Momenteel zijn ze over het algemeen dankbaar voor betere banen en inkomens, voor een hogere levensstandaard en betere vooruitzichten dan hun ouders en grootouders ooit voor mogelijk hielden. Als werknemers die werken voor een werkgever zal hun economisch klassenbewustzijn echter onvermijdelijk groeien.
De vakbonden en de Communistische Partij benadrukken de harmonieuze verhoudingen op de werkvloer: deze verhoudingen zijn in belang van het land en komen volgens de partij tegelijkertijd tegemoet aan de belangen van de werkende klasse. Toch is het mogelijk dat steeds meer arbeiders zich gaan beschouwen als een ondergeschikt deel van een maatschappij waarin de economische en politieke belangen niet gelijkwaardig naar voren komen.
Hoe de CPC deze arbeiders als actieve deelnemers bij de vakbeweging en de partij betrekt en hoe de arbeiders zichzelf zullen zien, als de baas van het economisch en politiek maatschappelijk systeem - hetgeen ze moeten zijn - of als slachtoffer ervan... dát zal de koers van China bepalen.
Op weg naar een ontwikkeld socialisme, of naar het monokapitalistisch moeras?
Bron: Morning Star, 21 september 2011, vertaling Frans Willems.
(*) Robert Griffiths is algemeen secretaris van de Communistische Partij van Groot-Brittannië.