Dit is het slot van een drieluik waarin de vraag centraal staat of het wel goed gaat met de lucht die wij moeten inademen. Want de media melden steeds dat door toedoen van de mens zoveel uitstoot plaatsvindt dat de samenstelling van de atmosfeer zo sterk wordt gewijzigd dat dit leidt tot een klimaatverandering over de hele planeet. Heeft dit dan geen merkbare gevolgen voor de luchtkwaliteit?
Immers: die CO2-uitstoot staat niet op zichzelf. Wereldwijd vinden allerlei processen plaats waarbij - of alleen zuurstof O2 uit de lucht wordt gehaald, of alleen kooldioxide CO2 de lucht in gaat - maar verder wordt bij verbrandingsprocessen zowel O2 aan de lucht onttrokken als CO2 erin gebracht. Overzien we reactievergelijkingen dan zien we dat de ene keer meer O2 wordt verbruikt en een andere keer meer CO2 wordt gevormd. Globaal genomen lijkt me dit gelijk op te gaan.
Stel dat er 0,8 procent CO2 uit de lucht zou worden gehaald, dan wordt er daarnaast 0,8 procent O2 aan onttrokken. Die CO2 verdringt ook nog 0,16 procent O2 (volgens de vuistregel, zie dl.1 van dit drieluik) zodat er dan 0,96 of circa 1 procent O2 minder in de lucht zit dan voorheen. In dl.1 is besproken dat dit de grens voor benauwdheid is. Dit is wel een oud gegeven dat nog wel eens geverifieerd mag worden. Vanouds zit er al 0,09 procent CO2 in de lucht, zodat we hier op 0,89 of circa 0,9 procent CO2 uitkomen.
In mijn oude scheikundeboek staat: CO2 is een onschuldig gas, het zit ook in priklimonade. In dl.1 is besproken dat dit achterhaald is; 0,9 procent CO2 lijkt me te betitelen als: licht giftig. Ook dit is nader vast te stellen. Hier ligt dan ergens het dichtstbijzijnde omslagpunt in de luchtkwaliteit.
De kritische vraag is of dit gevaar nabij is. Het lijkt nog steeds mogelijk om op een leeg strand te wandelen en frisse lucht in te ademen. In dl.2 is een aanzet gegeven voor een berekening. Een eerste conclusie daaruit is dat, ook gelet op het grote en nog steeds toenemende aantal mensen op aarde, de zuurstofvoorraad in de dampkring niet zo onbeperkt is: de lucht moet ververst worden, door groene planten, zoals men al zolang zegt. Gebeurt dit onvolledig, dan bouw je een wereldomvattend probleem op. En er zijn vele waarschuwingstekenen.
Zie hoe de vervuiling van de wereldzeeën zich ontvouwde. De eerste berichten luidden dat de rivieren verontreinigd waren, de vissen verdwenen. Toen werd verteld dat je maar beter geen paling uit het IJsselmeer kon eten. Daarna werd de Noordzee afgekeurd. En vervolgens grote delen van de Atlantische Oceaan. Alleen haring uit de Noordelijke IJszee is nog onbesproken. Hoewel ik me afvraag hoe IJsland zijn rioleringsprobleem oplost. Dit alles heeft zich voltrokken in een halve eeuw.
Zo ook de voedselcrisis. De eerste berichten over ziektes bij planten en dieren leken incidenten. Maar die hebben zich opgestapeld: gekke-koeienziekte, EHEC, en wat nog allemaal meer. Allerwegen wordt dit toegeschreven aan de tot het uiterste doorgedreven (kapitalistische, nvdr) intensivering van landbouw en veeteelt, die ook barbaarse trekken vertoont.
Zo zwellen ook de berichten over de smog aan. Voorheen betrof deze luchtvervuiling alleen kernen van grote steden. Nu gaat het over hele landstreken in binnen- en buitenland. We hadden indertijd een minister van Milieu,die ging de smog verhelpen. Dagelijks weerberichten over smog. Toen er na een halfjaar nog niets was gebeurd, werd onderscheid gemaakt tussen zomer- en wintersmog. Toen er na een jaar nog niets gebeurd was, werd de norm aangepast: voor smogalarm moet het nu twee keer zo erg zijn als eerst. De autoriteiten onderscheiden nu ook nog een waarschuwingsfase en een alarmfase, alsof men de situatie onder controle heeft. Maar dat houdt verder niets in: men spreekt de hoop uit dat het gaat waaien, dan is het weer weg. En tot zolang maar rustig aan doen, is het advies. Dit stoelt nog op een beeld van een eindeloos grote wereld waarin eeuwig frisse lucht zal zijn. Mijn overlevingsinstinct waarschuwt mij om dit niet te geloven.
Als de wereldbevolking en de consumptie nog eens verdubbelen dan neemt de druk op het milieu navenant toe. De planeet groeit niet mee, zeg ik niet alleen. Allerwegen wordt gewaarschuwd tegen deze heilloze ontwikkeling. Maar hier vinden we weer het kapitaal op onze weg: dat koerst op (winstmaximalisatie en daarmee absurde, nvdr) groei van de economie en de wereldbevolking, want dat zou de uitweg uit de crisis zijn. Maar de economische krimp is niet de oorzaak van de crisis, maar het gevolg.
Zolang het kapitalisme bestaat zal het de crisis wetmatig voortbrengen. Zie: K. Marx, Das Kapital. De kapitalistische propaganda grijpt alles aan om hier onderuit te kruipen: door de krimp rijden er minder vrachtwagens, dat is goed voor het milieu! Gaan we dus de crisis permanent verklaren? Het voortzeulend kapitalisme doorloopt zijn noodlottige cyclus steeds gruwelijker. De krankzinnige wereldoorlogen waarin de onoplosbare crises uitmondden worden cynisch genummerd. Wij bevinden ons tussen WOII en WOIII.
Na WOII is in de landen waar de legers van de westerse Geallieerden nog vat op hadden het kapitalisme gerestaureerd. In Griekenland, dat nu weer het spits afbijt in de klassenstrijd, ging dit gepaard met een slachting waarbij de afgehakte hoofden van partisanen werden opgestapeld als kanonskogels. In Nederland heeft het kapitaal met enorme brutaliteit: verbod op het dagblad De Waarheid, geen zendtijd voor de communisten, beroepsverboden, zuiveringen, intimidatie, in 1945 de macht gegrepen.
Tijdens de wederopbouwfase was de propaganda dat deze hoogconjunctuur een eeuwigdurende toestand zou zijn omdat men instrumenten had ontwikkeld om het stelsel van crisis te vrijwaren. Deze illusie duurde tot 1970, waarna de, eerst nog verborgen gehouden, werkloosheid begon. Na 1980 zet het kapitaal zich schrap onder de leuze: vanaf heden is winst geen vies woord meer. Sindsdien schommelt de chronische werkloosheid hier te lande tussen een half en een miljoen werklozen. Het instrument hiertegen blijkt te zijn het uitsmeren van de werkloosheid: iedere arbeider is wel een tijdje werkloos 'tussen twee banen in'. Wat een wanhopige uitvlucht.
Ondertussen blijft de crisis zich verdiepen, zoals een onthutste ondernemer op tv moest constateren nu zijn reserves zijn uitgeput zonder zicht op herstel. Onder het wondermiddel 'groei' verstaat ieder het zijne. De werkloze denkt dan aan werk, loon, een zinvol bestaan. De kapitalist droomt van groeiende winst, omzet, productie, consumptie, bevolking, het maakt niet uit: als het maar winst oplevert. Onder druk van de milieubeweging vegen fabrikanten wel hun straatje schoon. Als de productiviteit wordt opgevoerd, gaat dat altijd wel gepaard met een besparing op grondstoffen, energie of arbeid. Dit wordt nu voorgesteld als: goed voor het milieu, groen produceren. Je kunt een boom laten planten vanwege de CO2-uitstoot als je een vliegreis boekt. Dat wordt verkocht als duurzaam ondernemen.
Maar je kunt geen bomen bijplanten, hooguit terugplanten. In dl.2 van dit drieluik is besproken dat er wel zekere technologische mogelijkheden zijn om de luchtkwaliteit te bevorderen, maar dat, net als met de werkloosheid en de honger in de wereld, de imperialistische machtsblokken en hun oorlogen om energie oplossingen in de weg staan.
Het kapitaal doet zogenaamd niet aan bevolkingspolitiek zoals die rigoureuze Chinezen (één-kind-politiek, nvdr), vanwege de (individuele, nvdr) vrijheid. Maar ondertussen dwingt het de mensen ieder voor zich tot gezinsplanning. Indertijd was ik in Leningrad toen ze daar net de laatste bomtrechters uit WOII saneerden. Toen vernam ik dat het geboortecijfer daar heel laag lag door de woningnood. Van mijn ouders weet ik dat ze in de crisis van de dertiger jaren enorm beducht waren dat er nog een kindje bij zou komen, want ze zouden absoluut niet geweten hebben hoe ze daar ook nog voor hadden moeten zorgen terwijl ze allebei werkloos waren. Zo bleef ik enig kind, wat de EO zo vreselijk vindt voor de Chinezen.
Onlangs waarschuwde (ex)minister Rouvoet (ChristenUnie) dat het geboortecijfer in Nederland omhoog moet, anders krijgen we een "vergrijzingsprobleem". Hierin klinkt nog die ouderwetse opvatting over eeuwige groei van de wereldbevolking door, want op termijn zijn die kinderen de grijsaards van straks. De wetenschappelijke benadering is uitzoeken hoeveel mensen de aardbol kan torsen en hoe dat verder moet. En zolang dat onduidelijk is, is het raadzaam om terughoudend te zijn met ongebreidelde aanwas van de bevolking.
En overconsumptie is zonder meer verwerpelijk. Als de kapitalisten hier niet mee uit de weg kunnen, moeten ze zich maar gewonnen geven. Dan kunnen we eindelijk gaan werken aan socialistische groei oftewel: welvaart voor allen en het aloude communistische ideaal van werken naar vermogen en ontvangen naar behoefte, waarbij die behoefte dan helemaal niet zo groot is. Ondertussen is de feitelijke agenda van het kapitaal koersen op consumerende werkenden waaraan te verdienen is en afschudden van zorgbehoevende niet-werkenden die geld kosten.
De uitholling van de zorg is nog zo'n sluipend proces. Vroeger ging je met een recept van de oogarts naar een opticien. Nu moet de opticien jou naar de oogarts sturen. Een telefoniste bepaalt of jij een huisarts te zien krijgt, anders behandelt ze je zelf. Patiënten gaan na een operatie meteen naar huis, nabloeden doen we thuis. In de zorginstellingen is drastisch bezuinigd op personeel en dure luiers. Niet meer behandelen en levensbeëindiging van ouderen zijn ethische thema's, waarbij grenzen worden gesteld bij 70 à 80 jaar.
Mijn pensioenfonds schrijft mij dat ze niet hadden verwacht dat ik nog leef. Het nieuwste idee is om dure zeldzame medicijnen uit de verzekering te gooien; solidariteit kent het kapitaal niet. Het is weerzinwekkend, en waar is het eind.
Gelukkig vormt zich een milieufederatie die gebaseerd is op het inzicht dat een humaan, vreedzaam, groen kapitalisme een levensgevaarlijke illusie is. Zoals vanouds de sociale strijd verbonden moet zijn met politieke eisen en de strijd voor de vrede een tweesporenbeleid is van vrede en socialisme, zo geldt ook voor de milieustrijd: voor milieubehoud en socialisme.