'Sociaal' leenstelsel beperkt onderwijs tot de rijken

8sep-gron.jpg
De FNV in actie in Groningen op 8 september jongstleden (Foto: FNV Bondgenoten/Flickr/cc/by).

Matthijs Dröge

De VVD en PvdA zijn van plan om de studiefinanciering af te schaffen en te vervangen door een 'sociaal leenstelsel'. Studenten moeten voortaan lenen om hun studie te betalen. Dit betekent de grootste aanval op de toegankelijkheid van het hoger onderwijs sinds jaren: duizenden mensen zullen niet meer aan een studie beginnen. Afgestudeerden stappen met een schuld van tienduizenden euro's de arbeidsmarkt op. Studenten uit gezinnen met lagere inkomens worden het hardst geraakt door de maatregel.

De reacties van de verschillende partijen in het hoger onderwijs liepen sterk uiteen. De Landelijke Studentenvakbond (LSVb) gaf aan geschokt te zijn en beschreef het plan, dat begin oktober uitlekte, als 'een dolk in de rug van Nederland kennisland'. Het is echter geen grote verrassing: het leenstelsel stond in het partijprogramma van beide partijen.

Het leenstelsel gaat niet de huidige studenten treffen, maar wel de studenten van de toekomst, die nu nog op school zitten. Het LAKS, de belangenorganisatie van scholieren, gaf aan zich 'nog niet uit te spreken' over het leenstelsel. De LSVb is er voor de studenten van nu en de toekomst, het LAKS houdt zich alleen bezig met het voortgezet onderwijs, aldus het LAKS. Een opmerkelijke stellingname die een breed verzet tegen het leenstelsel bemoeilijkt.

Het is nog niet duidelijk hoe 'sociaal' het leenstelsel precies moet worden. De studiefinanciering bestaat op dit moment uit de basisbeurs voor alle studenten van 95,61 euro per maand voor thuiswonenden en 266,23 euro voor uitwonenden, en de aanvullende beurs voor kinderen van ouders met lagere inkomens. De basisbeurs wordt sowieso afgeschaft; wat er met de aanvullende beurs gebeurt is niet duidelijk.

In ieder geval is het gevolg voor de schuldenlast van studenten veel groter dan wat vaak wordt aangenomen. De basisbeurs is verre van toereikend voor de studie- en leefkosten van studenten, en duurt bovendien maar vier jaar. Ook het recht op de ov-chipkaart voor studenten is al ver ingeperkt. Studenten lenen nu dus al vaak om rond te komen.

Uit onderzoek van de HBO-raad blijkt dat door het leenstelsel 15.000 minder mensen aan het hbo zullen studeren, of 25.000 als ook de aanvullende beurs wordt afgeschaft. De hogescholen wijzen er op dat er nu al een sterke correlatie tussen het inkomen van ouders en studieschuld bestaat: studenten uit armere gezinnen lenen nu al veel meer dan kinderen wiens ouders redelijk verdienen. Met de afschaffing van de basisbeurs erbij opgeteld kunnen schulden van studenten uit de armste gezinnen gemiddeld oplopen tot meer dan 35.000 euro, om een vierjarige hbo-bachelor te doen. Een eventuele afschaffing van de aanvullende beurs is hier nog niet bij opgeteld.

De HBO-raad keerde zich begin oktober tegen het plan voor een leenstelsel. De vereniging van universiteiten VSNU reageerde echter gematigd positief. In de discussie rond de studiefinanciering bleek al eerder dat de VSNU over het algemeen vindt dat, als er bezuinigingen op het hoger onderwijs komen, deze het beste op de studenten kunnen worden afgewenteld in plaats van op de instellingen zelf.

Hun oppositie tegen de langstudeerboete, die gepaard ging met bezuinigingen op de instellingen, moet ook in dat licht bekeken worden. De soap rondom de langstudeerboete kwam eerder in oktober ten einde: na twee jaar politiek getouwtrek hadden al duizenden studenten het verhoogde collegegeld betaald. De instellingen gaan dit zo snel mogelijk terugbetalen. Dat de boete voor het leenstelsel zou worden ingeruild lag toen al in de lijn der verwachtingen.

Voor de brief van de HBO-raad met de statistieken, zie: http://tinyurl.com/d36a9by