De tentakels van het internationale kapitaal houden de Europese politici stevig in de greep (Foto: SamueleGhilardi/Flickr/by-nc-nd).
Wil van der Klift
"Iedereen is tevreden met de huidige situatie", stelt de econoom Schulz van de Duitse Berenberg Bank in het FD van 18-10-2012. Dit naar aanleiding van het feit dat Moody's Spanje geen junkstatus gaf in de verwachting dat de ECB indien nodig Spaanse obligaties zal gaan opkopen om de rente laag te houden. Door het besluit van Moody's "hoeft Duitsland niet akkoord te gaan met een kostbare redding van Spanje, en Madrid hoeft niet om hulp aan te kloppen vlak voor de verkiezingen."
Kortetermijndoelen dus, maar niemand weet of de ECB-interventies daadwerkelijk worden ingezet en hoe gemakkelijk ze zullen worden stopgezet als een land niet aan de eisen voldoet. Onduidelijkheid alom.
Intussen twijfelt de meerderheid van de Duitse bevolking of de euro nog zal bestaan over 10 jaar. Slechts 40 procent denkt dat de euro overleeft. Eind 2011 was dat nog 50 procent. Sinds de eurocrisis was dit percentage nog niet zo laag. Twijfel alom.
Zelfs de sterkste schouders van de eurozone zijn niet in staat de klappen op te vangen die nu dreigen, zegt kredietbeoordelaar Moody's. Zonder economische groei leidt het scenario van doormodderen binnen de eurozone tot de kans op steeds grotere schokken en vindt een uitzichtloze ontmoediging van politici, beleggers en kiezers plaats. Ontmoediging alom.
Markten zijn er niet om geduld op te brengen, de beste economische beslissingen te nemen, of op te komen voor het algemeen belang. Markten bestaan om geld te verdienen. Liefst zoveel en zo snel mogelijk. Beleggers kijken naar niets anders dan waar ze het meeste rendement kunnen behalen. Kapitalisme is niet planmatig, kapitalisme is maatschappelijk blind. Dit leidde de eerste tien jaar van de euro tot aanzienlijke investeringen in toen nog 'risicoloze' landen als Griekenland. Nu deze markten stagneren weet het speculatiekapitaal zich geen raad meer. Kapitaal is er om zich te vermeerderen, niet om in de kast op te bergen. Het heilige geloof in de euro, de zekerheid over het voortbestaan van de Europese munt, is gebroken. Stagnatie alom.
Iedere maand komen er nu 8.000 werklozen bij. De werkloosheid groeide in een jaar met 80.000 mensen en bedroeg eind september 6,6 procent van de beroepsbevolking of 519.000 werklozen. De jeugdwerkloosheid was deze zomer 30 procent hoger dan vorig jaar! Het gaat nu al om bijna 13 procent en ruim 28 procent (!) onder allochtone jongeren. Volgens de FNV is de verborgen werkloosheid enorm, zo'n 100.000 niet-melders plus 100.000 tot 200.000 studenten die een baan zoeken om hun studie te kunnen financieren. Bij de officiële cijfers gaat het merendeels om opgeschoonde aantallen, maar desondanks is er sprake van een opvallend grote groei van de werkloosheid.
Naar verwachting zal de werkloosheid verder groeien. Overal daalt ook het aantal vaste banen. In de bouwsector, de uitzendbranche komen de klappen hard aan. De verwachte groei van de economie bleef uit, deeltijd-WW is niet meer aan de orde. Nu is met name het vaste personeel aan de beurt om geloosd te worden. Met name in de bouw-, de industrie- en de transportsector worden faillisementen gebruikt om vast personeel te ontslaan en na een herstart tijdelijke krachten, meestal uit Oost-Europa, tegen lager loon aan te stellen. Dat het consumentenvertrouwen als gevolg van vermindering van de koopbereidheid nog verder daalt is dus niet zo verbazingwekkend. Verwarring en teleurstelling alom.
Maar is er dan echt niets te doen aan de voortwoekerende kapitalistische crisis? Nee, dat is er inderdaad niet!
Burgerlijke politici dienen twee bazen, de heersende klasse, waarvan ze afhankelijk zijn voor hun financiën, goodwill en persoonlijke toekomst. Denk bijvoorbeeld aan PvdA-politica Albayrak, die kortgeleden een leuk baantje bij de Shell kreeg toegeworpen, mijnheer Scheepbouwer, die als CEO het personeel van KPN uitkneep, zorgde voor massa-ontslag en een tekort van het pensioenfonds en nu met zijn bloedgeld speculeert, en de VVD-er Hooijmaijers die zijn corruptie afdoet als "toegankelijkheid en een slechte boekhouding".
Politici zijn erg afhankelijk van de media die moeten zorgen voor voldoende kiezers. Helemaal vrij in het afbreken van de verworven rechten van de werkende bevolking zijn deze 'volksvertegenwoordigers' dus niet. Zij voelen steeds de hete adem van de kiezer in hun nek en moeten trachten zowel de beloften aan de heersende klasse als aan hun (potentiële) kiezers waar te maken. Beloften die uiteraard niet kunnen worden waargemaakt. Het blijft dus een kunst om, steeds wijzend op het 'algemeen belang', te laveren tussen het dienen van die twee 'broodheren'. Maar zolang de werkende klasse niet massaal en actief in verzet komt wint de heersende klasse en wordt de afbraakpolitiek stap voor stap verder doorgevoerd. Hypocrisie en loze beloften alom.
De internationale top van de heersende klasse is goed georganiseerd. De goederen- en kapitaalmarkt wordt verdeeld door een klein aantal reuzen die de beschikking hebben over gigantische hoeveelheden geld, veelal weggesluisd naar belastingparadijzen (zie ook Manifest 9/redactioneel) en die hun reusachtige winsten gebruiken om hun machtsposities veilig te stellen. Drie grote kredietbeoordelaars, vier dominante accountantsbedrijven, een paar grote financiële advocatenkantoren, enige nieuwsgiganten en een dozijn mondiale superbanken maken de dienst uit. Zij beschermen de megawinstmakers en houden elkaar de hand boven het hoofd. Zij beschikken over voldoende middelen om op grote schaal campagnes te voeren, misleidende pr-verhalen rond te strooien en talloze lobbyisten in dienst te nemen. Daaromheen een wolk van lieden die ook een graantje willen meepikken en het systeem overeind houden. Uitbuiting en zelfverrijking alom.
De economie komt van lieverlee schoksgewijs overal tot stilstand. De crisis werd voor iedereen zichtbaar op 19 oktober 1987 en ruim vijf jaar geleden in Griekenland. Het land is onder curatele gesteld door de Trojka van ECB, IMF en EU, samen met de nationale kapitalisten. De bevolking wordt uitgeperst onder het mom van de noodzaak van meer discipline. Zelfs een groot deel van de Nederlandse arbeidersklasse gelooft in het sprookje van de luie en spilzieke Grieken. Maar het geduld van de publieke opinie in Griekenland is op. De huidige verwarring zal zeer binnenkort omslaan in georganiseerd verzet. Intussen worden landen en volkeren in de eurozone tegen elkaar opgezet. Politieke verwarring en onduidelijkheid alom.
Er is in Europa nog geen centrale bank die de risico's voor de beleggers reduceert door als 'lender of last resort' voor overheden op te treden, zoals de Amerikaanse Federal Reserve of de Bank of England. Als deze instituties Amerikaanse of Britse obligaties kopen en geld bijdrukken, helpen ze de speculanten in hun eigen landen. Dat levert het risico van inflatie op langere termijn op, maar ook zekerheid voor de 'markten' op de korte termijn. Die biedt de Europese Centrale Bank niet. Onzekerheid alom in Europa.
In een interview met Le Monde zei ECB-president Mario Draghi kortgeleden dat vaak wordt "onderschat hoeveel politiek kapitaal onze leiders in deze unie hebben geïnvesteerd". De euro is daarom volgens hem onomkeerbaar. Maar is politiek kapitaal en (een afnemende) steun van een deel van de Europese burgers wel genoeg voor deze stelligheid? Gaat het wel alleen en met name om de vraag naar het politieke draagvlak? Bepalen de onderliggende economische ontwikkelingen niet veel meer hoe de gebeurtenissen zich zullen manifesteren? Misschien is de toekenning van de Nobelprijs voor de Vrede aan de EU juist een signaal van zwakte. Alles wordt uit de kast gehaald om het beeldmerk op te poetsen.
Het is zowel theoretisch als praktisch bewezen dat de wet van de ongelijke ontwikkeling een absolute kapitalistische wet is. Deze ongelijktijdige economische ontwikkelingen zorgen voor uiteenlopende voorwaarden voor de klassenstrijd en de socialistische revolutie. Een diepe economische en politieke crisis of een imperialistische oorlog kunnen leiden tot een revolutionaire situatie. Op het moment dat de geschiedenis aanklopt aan de deur van een of ander land zal er daar moeten worden gehandeld. Om de slaagkans van de klassenstrijd te verbeteren moet nu al zoveel mogelijk per land aan de voorwaarden worden gewerkt. Centraal in de strijd staat de nationale strijd. Zeker zolang de mondiale monopolies hun basis nog hebben in nationale staten. Klassenstrijd en interimperialistische tegenstellingen alom.
Een ding is zeker: er is op dit moment slechts sprake van een wankel evenwicht, waarbij alleen vaststaat naar welke kant de balans zal gaan uitslaan. De crisis zal verergeren, de strijd ertegen zich verharden. Maar waar eerst, wanneer en in welke vorm?