Anna Ioannatou (*)
Zo wordt het opportunisme - dus het binnendringen van burgerlijke ideologie in de communistische beweging - ook wel genoemd in Griekenland. Voor degenen die wat minder bekend zijn met de Oudgriekse mythologie: het Paard van Troje werd als geschenk aangeboden door de Grieken aan het door hen belegerde Troje. Maar de buik van het houten dier zat vol met gewapende soldaten, die eenmaal binnen de poorten van de belegerde stad 's nachts de burcht veroverden. Van binnenuit dus. Vandaar deze symboliek.
Een overvloed aan voorbeelden is te vinden in de geschiedenis van communistische partijen, die van binnenuit systeemongevaarlijk gemaakt werden door opportunistische invloeden of zelfs ophielden te bestaan. Waar dus het revolutionaire element uitgehaald of danig verzwakt werd. Forse pogingen hiertoe zijn al zo oud als de arbeidersbeweging zelf sinds deze in de 19de eeuw met het marxisme de noodzakelijke theoretische grondslag kreeg voor de praktische opbouw van een nieuwe samenleving zonder uitbuiting en onrecht.
Ontkrachting begint dan ook altijd met de betwijfeling van deze theoretische grondslag (theorie is niet nodig, het marxisme is verouderd) en het vooropstellen van de pragmatische benadering, die stapsgewijs sociale verbeteringen teweegbrengt zonder het fundament van het kapitalisme (eigendomskwestie) aan te tasten. Dus: hervormen, hervormen en nog eens hervormen. Marx, Engels en Lenin worden als verouderd afgedaan en bestuderen van deze klassiekers van de revolutionaire arbeidersbeweging zou het werk van dogmatici zijn, die de moderne tijd niet wensen te begrijpen. Beschuldigingen, die in Griekenland de KKE (Communistische Partij Griekenland) niet zelden naar het hoofd geslingerd krijgt.
Een uitingsvorm op theoretisch niveau is de afschaffing van partijscholen, waar marxisme-leninisme wordt onderwezen (in Griekenland in de jaren '80) en op praktisch niveau de afschaffing of verzwakking van partijorganisaties of opgaan in wijdere 'progressieve formaties' (het eerste in de jaren '50 na het 20ste Congres, 1956, van de CPSU (!), het tweede werd gepoogd in de jaren '80). Zo wordt een beweging verlamd. Vooral binnen het kader van het eurocommunisme werd het in Europa erg 'in' de partijdeuren wijd open te gooien voor eenieder die zich communist voelde, vergezeld van de afbraak van de democratische meerderheidsbesluitvorming in gecentraliseerde vorm (individualisme). Ook werd o.a. het begrip klassenstrijd vervangen door solidariteit.
De weigering van de KKE mee te doen met wat zichzelf als links definieert, wordt gestigmatiseerd door het gebruik van de term isolationisme. Verstarring, fossilisering, dogmatisme enz. blijven veelgebruikte termen aan het adres van deze partij. Van de verwarring, die gezaaid wordt door opportunistische partijen en/of stromingen, plukken traditioneel burgerlijke partijen de vruchten. In Griekenland waren Syriza en tevoren Synaspismos, dat later opging in Syriza, decennialang kleine partijen. Totdat kortgeleden deze uit vele stromingen bestaande formatie ineens de hoogte in schoot (verkiezingen 6 mei: 16,78%. Verkiezingen 17 juni: 26,89%).
Griekenland leek eindelijk af van de twee grote formaties Nea Dimokratia en Pasok die sinds 1974 het land afwisselend regeerden, respectievelijk 'rechts' en 'links', die van 1974 en tot en met de verkiezingen van oktober 2009 84 tot 97 procent van de 300 parlementaire zetels bekleedden. Volgens devoormalige vicepresident van de regering en Pasok-kopstuk Th. Pangkalos zijn ondanks dit feit alle tekorten en overheidsschulden te wijten aan deze parlementaire periode, waarin "communistisch links de meerderheid bezat" (!).
Deze grove leugen terzijde gelaten, gaven de verkiezingen van mei en juni jl. het volgende beeld te zien: het oude tweepartijenrecept maakte plaats voor een nieuwe centrumrechtse pool rond de Nea Dimokratia en een centrumlinkse met Syriza als kern. Al eerder schreven wij in Manifest dat er een massale verschuiving (kiezers en kaders) had plaatsgevonden van de sociaaldemocratische Pasok naar Syriza. Hernieuwde pogingen werden gedaan om de KKE op te nemen in de 'linkse' pool. De blijvende weigering van de communisten heeft van mei tot juni met zekerheid massaal KKE-stemmers ertoe gebracht op Syriza te stemmen, zodat deze alleen aan de macht zou komen, als de communisten toch niet wilden.
De mensen wilden nu eenmaal een andere regering, die ze echter niet kregen. Maar Syriza - nu als grootste oppositiepartij - neemt steeds duidelijker het karakter aan van een burgerlijk regeringsalternatief. De teleurstelling bij de mensen die op staande voet een oplossing voor hun problemen willen, wordt steeds duidelijker. Opportunisme en de gevolgen daarvan zegt de meeste mensen niets. Pragmatisme en hoe eenieder zijn eigen oplossing vindt (individualisme) staan voorop. Binnen dit kader is het communistische verhaal te ver weg en de 'mislukking' van dit verhaal in Oost-Europa te dicht- bij (in tijd en ruimte) om naar een radicalere uitweg, buiten het bestaande systeem te zoeken. D.w.z. je vertrouwen alleen aan een communistische partij te schenken.
Glorie en verkiezingstriomfen vergaan steeds sneller in de snel verslechterende omstandigheden (evenals in Nederland, nvdr). Dus moet er een opportunistische vervanger gezocht worden voor het geval dat Syriza steeds meer traditioneel sociaaldemocratische trekken gaat krijgen en dus zijn karakter als fundamentele uitdrukking van 'revolutionair 'opportunisme gaat verliezen.
Er wordt dus gewerkt aan de vorming van een derde pool binnen 'links', die duidelijker de opportunistische stroming kan vertegenwoordigen. Interessant is in dit opzicht wat te lezen staat op de site van de 'Linkse Stroming' van Synaspismos (de site heet trouwens 'Iskra', het Russische woord voor 'vonk' en tevens naam van de officiële krant van de toen nog leninistische Sociaaldemocratische Arbeiders Partij in het begin van de 20ste eeuw!): "Het voornaamste probleem voor links is op het moment hoe een derde nog niet bestaande pool te vormen, die de last op zich gaat nemen van de komende botsingen". Verder lezen we o.a. dat er: "...VANDAAG behoefte is aan een linkse kritiek op SYRIZA, iets waartoe de KKE hoe dan ook niet in staat was. Zonder zo'n discussie hoef je er niet eens aan te denken hoe de moeilijkheden die voor de deur staan het hoofd te bieden. (...) Voorzover SYRIZA stappen terugzet (...) zal het leven zelf om een linkse pool vragen voor het organiseren van de volksstrijd en het assimileren van de ervaring uit die strijd. Een rol die de KKE helaas, naar het zich laat aanzien, niet zal kunnen spelen met de weg die deze partij is opgegaan en de vaste kenmerken die zij heeft aangenomen".
Bij het brouwen van de 'derde pool' horen krachten binnen SYRIZA, zoals de 'Linkse Stroming' van de Synaspismos (die kortgeleden sprak van "neobolsjewisme"), het 'Front voor Solidariteit en Omwenteling', maar vooral de'Nieuwe Linkse Stroming' (NAR) en de 'Antikapitalistische Linkse Samenwerking voor de Omwenteling' (ANTARSYA). De NAR is opgezet door kaderleden van de KKE, die in 1989 uit die partij stapten, dragers van de twee fractionistische stromingen, die zich eind jaren '80 binnen de KKE ontwikkelden en systematisch het democratisch centralistische karakter ondermijnden, typisch voor het opportunisme. Ook was er sprake van trotskistische, van 'autonome' en andere rechts-opportunistische invloeden.
De ANTARSYA is in 2009 opgezet, aanvankelijk als verkiezingscoalitie van de NAR met andere opportunistische groeperingen en ontwikkelde zich geleidelijk in een georganiseerde politieke alliantiegroep. De NAR beschrijft haar kritiek op SYRIZA als "opbouwend" in tegenstelling tot de "rampen voorspellende" kritiek van de KKE.
Het zou te ver voeren binnen het kader van dit artikel in te gaan op de ideologische speerpunten van deze stromingen en groeperingen, die een mengsel van links en rechts opportunisme te zien geven. Over een ding zijn ze het in elk geval allemaal eens: dat een doelstelling als die van de KKE ver van de kiezers gehouden moet worden en in dit opzicht staan ze op een lijn met ALLE andere partijen van het hele politieke spectrum..!
(*) Dit artikel is een deel van de inleiding die Anna Ioannatou hield op 10 november jl. tijdens de scholingsbijeenkomst over pragmatisme van de NCPN. De hele bijdrage zal onderdeel vormen van de voortgaande scholingscyclus.