Wil van der Klift
Wat is er toch met die bankiers aan de hand? Waarom nemen ze toch zulke grote risico's? Geen dag gaat voorbij of dit soort vragen wordt in kranten, op de radio en tv gesteld. Geen dag gaat ook voorbij of er is wel weer een voorbeeld van zo'n avonturier. Het risicovirus beperkt zich ook niet tot de banken alleen. Woningbouwcorporaties, onderwijskoepels, bouwbedrijven en heel veel andere eerbiedwaardige organisaties zitten ook vol met fraudeurs en speculanten. Wat is er toch aan de hand?
Welke vreemde ziekte heerst er toch in de wereld van ceo's en andere managers? Waar komt die explosie van graaizicht vandaan? Waar zijn toch al die keurige, verantwoordelijke, betrouwbare bestuurders en directeuren gebleven waarmee ons land in betere tijden zo rijk gezegend schijnt te zijn geweest?
Steeds vaker staan er artikelen in de burgerlijke pers waarin wordt gemeld dat een juiste moraal geen luxe is maar juist broodnodig. Vaak blijken de fatsoensrakkers in kwestie te lijden aan een vorm van gewetensnood. Ze weten er allemaal alles van, maar waren in het verleden verblind, geblinddoekt of ziende blind. In alle gevallen wordt getracht om de oorzaken van de huidige crisis uit te leggen op een versluierende manier. Het waren de volstrekt blinde financiële formules die hen parten speelden, of sommige aardige vrinden die plotseling frauduleus gingen handelen of erger nog crimineel bleken te zijn. Verwonderd en gefrustreerd zijn de moderne moraalridders. Soms verschuilen zij zich achter het feit dat zakkenvullen nu eenmaal normaal was in hun tijd. Geen ontkomen aan. Want anders liepen de goede collega's weg, en zo. Zelf betaalden ze natuurlijk nooit een cent terug. Een boek schrijven over je bekommernissen lucht op en levert nog wat extra geld in het laatje.
Het soort argumenten dat baasjes goed moeten worden betaald omdat ze anders niet komen of weglopen wordt nog dagelijks gebruikt. Recent weer nu de SNS genationaliseerd is en de nieuwe baas Van Olphen ruim een half miljoen krijgt toegeschoven. Een redelijk bedrag volgens de PvdA-minister Dijsselbloem. De oude baas van de SNS, Sjoerd van Keulen, was in het Holland Financial Centre de spin in een groot netwerk van (overheids)toezichthouders, accountants, banken, beursbazen, verzekeraars, advocaten en grote beleggers. Niet bepaald een positie die op zichzelf stond, eerder een oldboys-netwerk, waarvan er in ons land de nodige zijn. Van solo-acties in deze wereld is dan ook weinig sprake. Iedereen houdt elkaar de hand boven het hoofd. En intussen verdienen heel wat speculanten aan de ingreep. Bij SNS pakken de speculanten flinke winsten, ook ten koste van pensioenfondsen. De gewone hardwerkende burger krijgt niet alleen via de belastingen 3,7 miljard op het bordje, maar wordt op deze manier ook in het pensioen geraakt.
Private equity-fondsen steken met kop en schouders uit boven de gemiddelde roofridder. De miljarden die daar omgaan zorgen voor warme rillingen van genot bij menig 'eervol' speculant. Een essentieel ingrediënt voor een succesvolle private equity deal is een fiscale structuur die idealiter de belastingheffing tot een absoluut minimum verlaagt. Elk private equityfonds laat geen fiscaal voordeel onbenut. In hun web van trust- en houdstermaatschappijen verschijnen niet alleen de bekende verdachten: de Kaaiman eilanden, Bermuda, Luxemburg, maar ook Nederland vormt een schakel in het fiscale web van menig private equity-fonds.
Alleen als er eens iemand echt uit de bocht vliegt krijgt hij (de meesten zijn nog altijd van het mannelijke geslacht) een zo laag mogelijke straf, want ook klassenjustitie tiert nog welig. Intussen worden er natuurlijk wel pogingen gedaan om falende bestuurders hun opties af te nemen of aansprakelijk te stellen. Het zijn immers niet alleen de belastingbetalers die worden gedupeerd. Ook onderling vindt er strijd om de macht en de poen plaats; dat is immers het wezen van het kapitalisme. Zorgen dat je je concurrent voorblijft. The ratrace kan niet worden gestopt binnen de spelregels van dit systeem. De trein dendert door zonder rem.
Het gaat dus zeker niet om een enkele fraudeur of crimineel. Het gaat om een systeemfout. De moraal in de financiële wereld is altijd op winnen, risiconemen en graaien gericht. Als er dan een periode is dat de economische en financiële groei dat toelaat, zorg je dat je niet bij de losers hoort, maar zoveel mogelijk meeplukt van de rijke oogst. Dat was de afgelopen jaren het geval. Het kon niet op. Hoezo belastingontduiking? Het gaat om voorkomen van het betalen van dubbele belasting. Niets mis mee. Wie een goede sluiproute weet te vinden wordt rijkelijk beloond. Voor wat hoort wat, immers.
Nederland is al enige eeuwen een vertrouwd financieel centrum. De Nederlandse bovenbazen kennen hun geschiedenis en de (internationale) regelgeving. Nederland is specialist in brievenbusmaatschappijen en fiscale holdings. Illegale en 'legale' belastingontduiking horen bij elkaar als de twee zijden van een munt. Je hoeft niet eens altijd illegaal en crimineel te werken. De wetgeving is dat al. Door je keurig aan de wet te houden ben je al bezig anderen te duperen, andere landen, concurrenten, maar vooral de eigen bevolking. Want elke cent die slim wordt verdiend komt van een ander vandaan. Dat begint al bij het private opstrijken van de meerwaarde en de toe-eigening van de verhoogde arbeidsproductiviteit. Als solidariteit en gemeenschapszin niet meer van belang zijn en alleen de wetten van de jungle nog gelden, ben je een dief van je eigen portemonnee als je niet aan het grote graai- en spuculatiespel meedoet. Alle deelnemers aan dat spel zitten aan dezelfde tafels.
Het gaat niet om foute bestuurders, het gaat om een fout systeem dat bestuurders uitnodigt om in de fout te gaan.