Kapitalistische uitbuiting begrijpen

Autofabrikanten, zoals hier op de foto Toyota, zijn bezig met een wedren van automatisering wegens winstmaximalisatie. (Foto: Guanlong D./Flickr/cc/by-nc-sa)
Een fabriek van Ford in de VS. Een zware rationalisatie is doorgevoerd en veel arbeiders ontslagen om de winst zeker te stellen. (Foto: Inhabitat/Flickr/cc/by-nc-nd)

Fred Goldstein, o.a. redacteur van Workers World (*)

Maar echt klassenbewustzijn wordt niet alleen gevormd door het begrijpen van de economische relaties tussen werkers en bazen, dat wil zeggen het begrijpen van de kapitalistische uitbuiting als zodanig. Het begrijpen van het kapitalisme als economisch systeem, inclusief inzicht in de aard van kapitalistische crises, zou een grote stap voorwaarts zijn voor de werkers in de Verenigde Staten.

Het is van het grootste belang om een strijdbare klassenhouding te bevorderen, 'wij tegen hen', werkers tegen bazen.

Het einde van de kapitalistische stabiliteit en sociale vrede

Op dit moment proberen de kapitalistische financiële autoriteiten wanhopig controle te krijgen over een niet te beheersen systeem: het kapitalisme. Kapitaal moet uitbreiden, kapitalisten moeten overal waar mogelijk op jacht naar winst: in een kleine sweatshop, in een transnationaal productie imperium, of in de wildste, meest riskante en frauduleuze financiële speculaties. De niet te stillen honger naar winst is de drijfveer van het systeem. Dat zal altijd zo blijven zolang het kapitalisme bestaat. In het beste geval hebben de heersers geleerd hoe ze het systeem kunnen manipuleren om de dag van afrekening uit te stellen. Maar als de tegenstelling tussen private eigendom en de sociale/gesocialiseerde wijzen van produceren hen te pakken krijgt, als overproductie het systeem gaat overheersen, zijn ze machteloos in het voorkomen van een crisis. En hun antwoord is de crisis op te lossen over de ruggen van de werkers.

Ondanks de buitengewone ontwikkeling van wetenschap en industrie, van ruimtevaarttechnologie en digitale wonderen, gedraagt het kapitalistische systeem zich aan het begin van de 21e eeuw fundamenteel op dezelfde wijze als in 1825, tijdens de eerste kapitalistische crisis van overproductie. De winsten stapelen zich op. Kapitaal wordt gecreëerd. Dan storten de markten in. De winsten krimpen. Arbeidsplaatsen worden opgeheven. Werkers worden ontslagen en aan hun lot overgelaten. Dit zijn in een notendop de naakte feiten van iedere kapitalistische crisis. Behalve dat het deze keer, net als in de jaren dertig van de vorige eeuw, niet zomaar een cyclische crisis betreft maar een crisis van het systeem.

De wetenschappelijk-technologische revolutie heeft het kapitalisme en imperialisme naar een nieuwe fase gebracht waarover ze geen controle meer hebben. De ineenstorting van de Sovjet-Unie en het openstellen van China heeft de weg vrijgemaakt voor de niet te beheersen uitbreiding van roofzuchtige uitbuiting naar alle hoeken en gaten over de hele wereld.

Nieuwe fase van permanente crisis voor werkers

Het is belangrijk om objectief te zijn over de huidige stemming onder de werkers en over hun niveau van (arbeiders)klassenbewustzijn, en niet de fout te maken om toekomstige mogelijkheden en doelen te plakken op de huidige situatie. Maar het is ook belangrijk om goed na te denken over de toekomst. Als het kapitalisme in een nog diepere crisis terechtkomt, zal het systeem van winst maken steeds meer blootstaan aan kritiek onder de werkers. Ontslagen, uitzettingen, honger en armoede zullen in toenemende mate aan miljoenen worden opgedrongen, via wetten en instituten die openlijk en specifiek zijn ingesteld om het private eigendom te beschermen en te versterken.

In tijden van crisis zal de onredelijkheid van het kapitalisme, dat winsten belangrijker vindt dan mensen, op grote schaal in de samenleving duidelijk worden. De bourgeoispropaganda zal dat dan niet meer kunnen bedekken. Zelfs in de eerste fases van de crisis is er al een opening om antikapitalistische en socialistische discussie en strijd te voeren onder de werkers, mits die verbonden zijn aan de reële strijd van dat moment, de strijdmogelijkheden duidelijk worden gemaakt en het op een kundige manier gebeurt.

De afgelopen periode van kapitalistische stabiliteit loopt bijna ten einde. De materiële basis voor deze lange periode van terughoudendheid en terugwijken (klassenvrede, nvdr) wordt door het kapitalisme zelf ondermijnd. De nieuwe fase van wereldwijde loonconcurrentie en het geherstructureerde wereldwijde lagelonenkapitalisme bereikt nu een periode van economische crisis. Al direct vanaf het begin heeft deze crisis de kenmerken van een diepe, wijdverbreide crisis die zich uitspreidt over de financiële markten over de hele wereld.

Het lijkt erop dat alle inspanningen om de Algemene Crisis van de kapitalistische overproductie te voorkomen, door het uitbreiden van kredieten en door geld in de economie te pompen, hun grens hebben bereikt. Maar ongeacht of alles nu helemaal in elkaar stort in de nabije toekomst of dat de bourgeoisie in staat is om de situatie tijdelijk te redden door nog meer financiële manipulatie, het kapitalisme is in een nieuwe fase terechtgekomen van permanente crisis voor de werkende klasse.

Ondanks de enorme sprongen voorwaarts in de arbeidsproductiviteit en de toename van de uitbuitingsgraad, kenmerken zelfs periodes van kapitalistische opleving zich door 'het ontbreken van werkgelegenheidsherstel'. Gedreven door financiële schulden is er geen sprake meer van ook maar het kleinste herstel van welvaart voor de werkende klasse door de kapitalisten.

Het bewustzijn en de stemming onder de werkende klasse in de VS op dit moment kan niet het criterium zijn om te oordelen over de toekomst van de klassenstrijd. Het heden is het product van het verleden. De historische omstandigheden die het huidige bewustzijn van de werkers en de huidige vormen van de klassenstrijd hebben gevormd komen in rap tempo ten einde.

De bepalende factoren voor de afgelopen periode waren het economische, politieke en militaire machtsmonopolie van het VS-imperialisme na de Tweede Wereldoorlog en de langdurige oorlog van de VS tegen de Sovjet-Unie en de socialistische landen, bekend als de Koude Oorlog.

De wetenschappelijk-technologische revolutie was de motor van een kwalitatieve intensivering van de economische concurrentie tussen de reusachtige monopolies, uitgevochten ten koste van de werkers in de wereld. Deze bedrijfsrivaliteit heeft de werkers in omstandigheden gebracht die ongekend zijn sinds de jaren '30 uit de vorige eeuw.

Drastische veranderingen in de omstandigheden leiden tot drastische veranderingen in stemming en bewustzijn. We weten dat bewustzijn achterloopt op gebeurtenissen. Maar uiteindelijk moet het bewustzijn de gebeurtenissen inhalen. De potentie voor strijd binnen de werkende klasse moet niet beschouwd worden in het licht van de recente periode of het heden, maar in het licht van wat het bewustzijn zal zijn als het eenmaal de nieuwe omstandigheden in zich opneemt van de crisis, die iedere dag groter wordt.

Socialisme de enige uitweg

Niets kan de feiten veranderen van de grootste tegenstelling die de helemoderne samenleving beheerst. De tegenstelling tussen aan de ene kant het private eigendom van het overgrote deel van de productiemiddelen door een kleine minderheid van onvoorstelbaar rijke bedrijfsfinanciers, die het hele systeem in beweging houden voor het behalen van winst. En aan de andere kant het hoog ontwikkelde, onderling afhankelijke, gesocialiseerde, productieproces op wereldschaal, dat 24 uur per dag draait door de arbeid van de werkende klasse in de wereld, onder steeds zwaardere omstandigheden.

Niets kan het feit veranderen dat het kapitalisme een nieuwe fase is ingegaan, waarin meer en meer delen van de werkende klasse gedwongen worden te leven onder omstandigheden van armoede en (dreigende) werkloosheid, ontruiming van woning, uitsluiting, honger en gezondheidsproblematiek - allemaal duidelijk het gevolg van het kapitalistische winstsysteem.

Het is wetenschappelijk juist om aan te nemen dat socialisme de antithese is van kapitalisme, zijn enige vorm van negatie, het tegenovergestelde van elkaar. Er is geen andere historisch mogelijke oplossing voor de fundamentele tegenstellingen in het kapitalisme (er is geen derde weg, nvdr). Collectief eigendom moet in overeenstemming worden gebracht met de vermaatschappelijkte productie, om het mogelijk te maken om op een sociale, geplande manier gebruik te maken van de productieve krachten en natuurlijke bronnen van de wereld. De antagonistische sociale relaties die door het kapitalisme zijn gecreëerd, de uiteindelijke vorm van privaat eigendom, wegen zwaar op de overgrote meerderheid van de mensheid.

In de eeuw van de wetenschappelijke revolutie wordt de uitbuiting en onderdrukking door het imperialisme op ongekende schaal uitgebreid en verzwaard. Wat wordt aangeduid als 'globalisering' is in feite de toegenomen export van kapitaal en het gebruik van niets ontziende handel door gigantische transnationale ondernemingen, om de winsten torenhoog op te stapelen ten koste van de mensen over de hele wereld. Kortom: we komen in een fase terecht van intensivering en toename van het imperialistische plunderen van de hele aarde.

Dit proces van toegenomen uitbuiting op wereldschaal, dat zich dankzij moderne hoge technologie in duizelingwekkende vaart voortzet, heeft enorme gevolgen zowel in binnen- als buitenland en ontwikkelt snel de basis voor de volgende fase in de historische wereldstrijd voor het socialisme.

(*) Deel slotpagina's uit boek 'Low-Wage Capitalism', 'what the new globalized, high-tech imperialism means for the class struggle in the US' (pag. 276 t/m 279), vertaling J. Bernaven.