Het oktobernummer van GEAB, het online bulletin van de onafhankelijke Europese denktank LEAP/E2020, staat geheel in het teken van de recente ontwikkelingen in de Verenigde Staten. Over de binnenlandse situatie van dat land schrijft het onderzoeksteam dat eind 2013 door de financiële politiek van Washington en Wall Street het leven voor de gewone Amerikanen ondraaglijk zal zijn geworden. Achter het drogbeeld van de records op de aandelenbeurzen en de enorme winsten van de banken staan op alle terreinen de lichten op rood, of tenminste op oranje: de gezinsconsumptie, de armoede, de gezondheidszorg, het onderwijs, het geweld, een schaduweconomie (van onder andere drugs), zelfs het ontstaan van een politiestaat dreigt. De situatie is inmiddels zo verslechterd dat er hoe dan ook vanaf 2014 een eind moet komen aan de verlamming in de besluitvorming en aan de weigering om de realiteit onder ogen te zien. Op internationaal niveau voorzien de onderzoekers het einde van de VS als enige mondiale supermacht en het ontstaan van een multipolaire wereld, waarvan de eerste contouren volgend jaar al zichtbaar zullen worden.
Persbericht bij GEAB nr. 78 (16 oktober 2013)
Er zijn altijd weer van die momenten waarop de geschiedenis in een hogere versnelling lijkt te schakelen. Hoe de onderhandelingen over de shutdown en de dept ceiling uiteindelijk ook aflopen, oktober 2013 is zo'n moment. Wie tot nu toe de VS onvoorwaardelijk is blijven steunen, zal in het licht van dit Washingtons poppentheater zijn positie moeten heroverwegen. Een leider wordt gevolgd uit respect of uit angst, maar niet als hij zichzelf belachelijk maakt. [De shutdown, de gedeeltelijke sluiting van de Amerikaanse federale overheid, begon op 1 oktober en duurde uiteindelijk meer dan twee weken. In de nacht van 16 op 17 oktober stemden de Democraten en de Republikeinen in het Congres in met een compromisvoorstel, waardoor de federale overheid geld krijgt tot 15 januari en het schuldenplafond, de dept ceiling, mag stijgen tot 7 februari. Intussen gaat een commissie met leden van beide partijen bekijken waarop bezuinigd kan worden.]
'Op weg naar een gede-Amerikaniseerde wereld', aldus het Chinees persbureau Xinhuanet op 13 oktober. Enkele jaar geleden zou een dergelijke uitspraak met een minzaam lachen ontvangen zijn. Velen zouden het opgevat hebben als een provocatie van Hugo Chávez, maar het wordt anders als de wereld live het failliet van de VS kan meemaken. En toch wordt hier slechts een proces beschreven dat al in een vergevorderd stadium is. Blijkbaar is het tegenwoordig geen taboe meer om erover te schrijven. De impasse waarin de Amerikaanse regering momenteel verkeert, heeft tenminste als voordeel dat velen nu wel voor de dag durven te komen met hun inschatting van de Amerikaanse neergang. Zelfs de Britse Financial Times sluit zich op 2 oktober aan met de voor een Angelsaksische krant tot nu toe ondenkbare bekentenis: 'Het huidige, op de dollar gebaseerde systeem is structureel instabiel.'
De hele wereld kijkt ademloos toe hoe de Amerikaanse elites verwikkeld zijn in een hopeloos gevecht met elkaar en is alleen nog geïnteresseerd in de beste manier om niet meegezogen te worden in de val van de tanende supermacht. Iedereen probeert zich los te maken van de VS, nu die in de afgelopen weken met onnavolgbare manoeuvres het laatste restje vertrouwen verspeeld hebben: Syrië, de tapering (het temperen van de kwantitatieve versoepeling), de shutdown en nu de dept ceiling. Van de legendarische macht van de VS is nog slechts een schaduw over en nu de reus wankelt, streeft de wereld ernaar afstand te nemen van het Amerikaanse maatschappijmodel en is dus bezig te 'de-Amerikaniseren'.
Het perspectief dat de wereld zich zou kunnen losmaken van de VS - waarover nu eindelijk openlijk gesproken wordt - opent plotseling een hele reeks mogelijkheden voor concrete oplossingen die tot nu toe kansloos leken. Dat bovengenoemd artikel in een Chinees nieuwsmedium verschenen is, laat zien dat de Chinese regering geen rekening meer wenst te houden met de VS. En de wereldwijde reactie erop demonstreert welke betekenis de wereld hecht aan het oordeel van de op een na sterkste wereldmacht als het gaat om de toestand en de toekomst van de VS. China heeft hiermee een verlammend taboe doorbroken en hierdoor wordt het eindelijk mogelijk om de nieuwe wegen in te slaan die een meerderheid van de landen al langer had willen gaan. Deze opties versnellen het ontstaan van 'de wereld na de crisis', een multipolaire wereldorde die gebaseerd is op grote regionale blokken.
Wat zijn de tijden veranderd! Wie denkt, als hij naar Amerika kijkt, tegenwoordig nog aan woorden als freedom, hope of Obama's beroemde verkiezingsleus Yes we can? Voor de ouderen stonden deze symbool voor de Amerikaanse samenleving, haar dynamiek en haar belofte van een mogelijke, betere wereld. De symbolen zijn nu shutdown, tapering, dept ceiling en 'No, we can't' geworden. Daar gaat geen enkele inspiratie meer vanuit en het positieve imago van de VS is helemaal verdwenen.
De toestand waarin de VS zich momenteel bevinden, bevestigt nog maar eens het spreekwoord dat een ongeluk zelden alleen komt. In een periode van slechts zes weken komt alles tegelijk. Eerst blameert Amerika zich op buitenlands politiek terrein in de Syrië-crisis en laat het zich door Rusland de les lezen. Vervolgens moet de centrale bank, de Fed, toegeven dat ze geen einde kan maken aan het in omloop brengen van extra dollars (de quantitative easing, QE) en dus de beloofde tapering niet kan doorvoeren. Daarna kan het Congres het niet eens worden over de nieuwe begroting en moet de centrale overheid haar werkzaamheden staken (de shutdown). De onderhandelingen over het verhogen van het schuldenplafond (de dept ceiling) bevinden zich momenteel in een impasse. De G-20 maant de VS dringend om de hervorming van het Internationaal Monetair Fonds, die ze al drie jaar lang blokkeren, te ratificeren. Ondertussen dringen de Wereldbank en het IMF er bij de VS op aan om hun financiën eindelijk op orde te brengen. En of dit allemaal nog niet genoeg is, komt het eerder beschreven schot voor de boeg vanuit China er nog eens bovenop.
Deze snelle opeenvolging van ernstige problemen in de VS is uiterst verontrustend. Ze duidt erop dat de mondiale systeemcrisis in een hogere versnelling is geraakt en dat een grote schok op korte termijn te verwachten is. Tijdens crisissituaties zien we vaak een toenemende berusting, maar ook onvermoede mogelijkheden. Zo heeft Obama de shutdown handig gebruikt om de Republikeinen onder druk te zetten om in te stemmen met de verhoging van het schuldenplafond. Dat is momenteel immers het eigenlijke knelpunt voor de VS.
Commentatoren wijzen met name naar de Tea Party als schuldige van de problemen. Die heeft met haar stemmenaantal de Republikeinse partij, en daarmee de hele Amerikaanse samenleving, in gijzeling genomen. Men kan het geheel echter ook vanuit een ander gezichtspunt bekijken. Veel Amerikanen zijn zich inmiddels terdege bewust van de ernst van de situatie: hun land is failliet. Zou het daarom niet beter zijn om de realiteit eindelijk onder ogen te zien in plaats van het probleem op de lange baan te schuiven en het daarmee nog erger te maken? Een groot deel van de Amerikaanse bevolking is dan ook van mening dat een failliet verklaren van de VS de beste oplossing is. Trouwens welke andere oplossing is er op korte termijn? (Fox News berichtte op 8 oktober dat 58 procent van de Amerikanen tegen een verhoging van het schuldenplafond is.) Ook grote groepen gematigde Republikeinen zijn vast van plan om de crisis - nu al of anders binnenkort bij een andere gelegenheid - tot een uitbarsting te laten komen. Dat zou hun bovendien de uitgelezen kans bieden om de schuld daarvoor exclusief bij de Tea Party te leggen, die verklaart immers keihard: "Geen akkoord is beter dan een slecht compromis."
Er is nog een andere crisissituatie waarvan handig is gebruikgemaakt. En wel toen de Fed plotseling afzag van haar plan de kwantitatieve versoepeling geleidelijk te verminderen. Waarom had ze tot op het laatste moment steeds bezworen dat ze QE3 zou afbouwen, om dan afgelopen maand plotseling anders te besluiten? Dat was voor het eerst dat de centrale bank de investeerders verraste, die waren er absoluut zeker van dat de tapering zou beginnen. De Fed had toch het principe van forward guidance *) tot een van haar vaste uitgangspunten gemaakt! Bestaat er soms een verband met de omvangrijke handel met voorkennis, die tegelijk met de aankondiging van de Fed aan het licht kwam en die de betrokken handelaren ongetwijfeld miljarden dollars heeft opgeleverd? Dit geheel sterkt ons in onze overtuiging dat achter de richtingsverandering van de Fed wanhopige Amerikaanse banken zitten, die op deze manier geld moeten verdienen teneinde niet failliet te gaan. Dat hierdoor de reputatie en de betrouwbaarheid van de centrale bank aangetast worden, nemen ze blijkbaar op de koop toe. Ook hier wordt weer de voorkeur gegeven aan kortetermijnoplossingen, die de toestand alleen maar verslechteren en de fatale deadline met slechts enkele weken vooruitschuiven. Intussen zijn wij niet meer de enigen die waarschuwen voor de precaire situatie waarin Amerikaanse banken verkeren. Ook de Britse centrale bank houdt rekening met de insolventie van grote Amerikaanse banken, die volgens haar de status van 'too big to fail' verloren hebben.
Op de financiële markten is er eigenlijk niet veel te merken van de shutdown (geen wonder, want de Fed zet haar QE onverminderd voort). Dit sterkt grote groepen Republikeinen, die goed zouden kunnen leven met een stagnatie van het landsbestuur en de daaruit volgende reductie van de publieke uitgaven, in hun overtuiging dat er geen vuiltje aan de lucht is. Zo denken echter niet de landen die de VS in de afgelopen decennia massief en vrijwillig hebben gefinancierd en momenteel dus grote pakketten Amerikaanse staatsobligaties bezitten. Die voelen zich nu door de VS gegijzeld en zijn geschokt door de lichtzinnige en onverantwoordelijke houding van het land, dat tot voor kort nog de leidende natie van het Westen en de wereld was. Mochten de VS werkelijk in betalingsproblemen komen, dan zullen de schokgolven dramatisch zijn. Maar het zal niet het einde van de wereld betekenen, omdat het waarschijnlijk toch slechts zal gaan om een betalingsvertraging van enkele dagen. En daarnaast zullen de verschillende regio's van de wereld er op een heel eigen wijze door getroffen worden, afhankelijk van de mate waarin ze economisch gebonden zijn aan de VS. Het land dat zonder twijfel het meest onder deze betalingsproblemen te lijden zal hebben, zijn de VS zelf. Die bezitten immers twee derde van hun eigen overheidsschuld! Een aantal landen met een vooruitziende blik is daarom al jaren geleden begonnen zich los te maken van de VS. China gaat hierbij voorop, het heeft 2500 jaar geleden al van de strateeg Sun Tzu geleerd: "Als het dondert, is het te laat om je oren dicht te stoppen."
*) Een centrale bank kan proberen de verwachtingen van de marktpartijen over haar monetair beleid te sturen door in een vroeg stadium haar ideeën en plannen, met name wat betreft het beoogde renteniveau, openbaar te maken.
Bron: www.leap2020.eu, vertaling en bewerking: Louis Wilms.