Eda Yenil (*)
Wat gebeurt er in Turkije? Hoe moet men de huidige politieke crisis aanpakken en wat zijn de factoren erachter? Is de belangrijkste oppositiepartij, CHP, een alternatief voor de regering? Hoe moet men de weg naar een Volksrepubliek effenen?
Elf jaar geleden beschouwden de VS, ondanks enkele aarzelingen, de AKP als een optie, "het proberen waard", voor Turkije. De neoliberale islamitische AKP wilde de belangen van de VS in het Midden-Oosten zeer enthousiast dienen. De partij diende als een springplank voor de Amerikaanse beleidsmakers die op dat moment de bevordering van een versie van de soennitische islam in de regio wilden organiseren. Deze versie van de politieke islam zou verenigbaar zijn met de belangen van het mondiaal kapitaal en de imperialistische centra. De AKP was ambitieus maar bleek niet tevreden met een passieve diplomatie op basis van het conventionele Turkse buitenlandse beleid. Uiteindelijk overtuigde de AKP de Amerikaanse regering van haar trouw aan de imperialistische belangen en verwierf de positie van een eersterangs bondgenoot van de VS, een 'strategische partner' in het Midden-Oosten.
Ook in de EU werden zowel rechtse als 'linkse' regeringen opgewonden van deze nieuwe pro-westerse en pro-kapitalistische islamistische partij. Rusland ging er vanuit dat het mogelijk zou zijn om zijn belangen op het gebied van de economische betrekkingen en energie verder gestalte te kunnen geven met de regering van Erdogan, die zich trots voorstond op haar 'koopmanschaps'achtergrond. Israël was al op de hoogte van het pragmatisme van de Milli Görüs (National Outlook)-traditie, de beweging waaruit AKP werd geboren. Ze achtte de 'islamitische identiteit' geen probleem, zolang de militaire en economische betrekkingen volgens schema zouden verlopen.
De Turkse burgerij ontdekte de ondernemingszin van AKP en besefte dat dit nieuwe team een grote kandidaat was om een doornloze rozenstruik voor het kapitaal te creëren. De AKP kon religie gebruiken als middel om de potentiële maatschappelijke reacties op de aanstaande neoliberale aanvallen op de arbeidersklasse te verzachten. Niet alleen de Fethullah Gülen-sekte maar ook andere religieuze sekten ondersteunden de AKP voor hun eigen (economische) belangen. De Koerdische beweging verwachtte dat de AKP-regering, die niet in overeenstemming is met het beleid van de 'traditionele nationalistische staat', een gelegenheid zou bieden om het Koerdische probleem op te lossen.
De AKP is sinds kort haar positie aan het verliezen in de ogen van het VS-imperialisme. De geloofwaardigheid en betrouwbaarheid als stabiele regering staan ter discussie. De vermindering van de kracht van de AKP heeft als oorzaak twee mislukkingen. De eerste was de totale ineenstorting van het buitenlandse beleid van Turkije in Syrië en de politieke wrijving over de vraag of de steun aan elementen van de Syrische oppositie direct gekoppeld waren aan Al-Qaeda. De tweede fout was de onmacht van de regering tijdens de incidenten die hebben geleid tot de massale opstand in juni tegen de groeiende onderdrukkingsmaatregelen.
Binnenlands werd de AKP gesteund door een coalitie van krachten die een bundeling is van de zogenaamde 'seculiere vleugel' van de Turkse kapitalistische en religieuze organisaties. De belangrijkste bestanddelen van de huidige AKP-regering, (die de laatste 11 jaar de leiding van Turkije heeft), zijn Erdogan's opvolgers en de gemeenschap van Gülen (ook bekend als Hizmet Beweging), waarvan de leider al meer dan een decennium in de VS woont.
In samenwerking met de Gülen-gemeenschap is de AKP erin geslaagd om het leger en de rechterlijke macht te controleren. Hierdoor werd de kemalistische republiek vervangen door een nieuw islamitisch regime. Gedurende deze vervanging en in samenwerking met de Gülen-gemeenschap heeft de AKP haar eigen regels vastgesteld nadat de partij de controle over de uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht had veroverd. De leden van de Gülen-gemeenschap gingen echter aan de touwtjes van de autoriteiten en de politie trekken.
De huidige crisis kan worden opgevat als een breuk binnen het regerende blok in Turkije. De coalitie van krachten met inbegrip van de internationale kapitaalmarkt en het VS-imperialisme, die de AKP-regering tot voor kort hadden gesteund, vragen zich nu af of ze kunnen doorgaan met Erdogan's leiderschap. De laatste "corruptie- en omkopingsoperatie" die is uitgevoerd, moet worden geanalyseerd in deze context. Vóór deze operatie was het de Gülen-gemeenschap via haar kaderleden en de politie, met richtlijnen van de VS die aan de knoppen zitten.
Het doel van deze operatie is om eerst de kracht van de AKP en Erdogan's ego te verzwakken. Hoewel de verzwakking van de regering is begonnen, is het te verwachten dat de operatie nog een tijdje doorgaat voordat de genadeslag wordt toegediend. De imperialistische centra en het internationale en nationale kapitaal hebben tijd nodig om nieuwe alternatieven te ontwikkelen en nieuwe bevoegdheden voor de AKP-regering vast te stellen. Deze nieuwe configuratie ruimt een plaats in voor de sociaaldemocratische oppositiepartij CHP, de Gülen-gemeenschap en een aantal kaders van de AKP. De andere, maar zwakkere optie is dat zij kunnen blijven werken met de AKP, als de regering volledige gehoorzaamheid kan verzekeren door alle politieke en ideologische claims die niet zijn goedgekeurd door het imperialisme overboord te gooien en de imperialistische centra ervan te overtuigen dat er in de nabije toekomst geen beter alternatief voor de Turkse samenleving is.
Er zijn sterke aanwijzingen dat de seculiere en naar 'links' leunende CHP onder leiding van Kemal Kiliçdaroglu bereid is om samen te werken met de VS en de Gülen-gemeenschap. Kiliçdaroglu vermijdt voortdurend het maken van negatieve opmerkingen over de rol van de VS en de Gülen-gemeenschap, die een rol speelden in het corruptieschandaal. Het is bekend dat Kiliçdaroglu onderhandelingen voert met verenigingen die verbonden zijn met de Gülen-gemeenschap. Dit blijkt tevens ook uit de keuze van de CHP voor burgemeesterkandidaten voor de komende lokale verkiezingen. De kandidaat van Istanbul staat bekend om zijn sterke banden met de Gülen-gemeenschap en de kandidaat voor Antakya is de voormalige AKP-burgemeester die niet door de AKP werd voorgedragen.
De bevolking had de pessimistische overtuiging dat deze regering nooit meer zou verdwijnen. In juni ontstond er een volksbeweging die erin slaagde om de meeste pessimisten van het tegendeel te overtuigen. We waren er getuige van hoe het politieke evenwicht van het land binnen een paar dagen radicaal veranderde. De belangrijkste slogans van de mensen die in juni de straat op gingen waren: "De dictator moet weg", "De Regering moet weg". De belangrijkste slogans van vandaag in de straten zijn nog steeds dezelfde:"De AKP moet weg", "De regering moet weg".
De nederlaag van de dictator mag echter niet leiden tot versterking van de Gülens of de VS-invloed. De mensen moeten hun eigen werk doen. Het is de verantwoordelijkheid van de linkse bewegingen, communisten en socialisten om het volksverzet van juni te organiseren in een politieke beweging, om het werk van het verzet dat toen begon af te maken.