Wil van der Klift
Alles wijst erop dat de regering na de zomer de belasting op arbeid gaat verlagen. De werkloosheid neemt nog steeds fors toe. Voorspellingen wijzen weliswaar op iets minder werkloosheid in 2015. Maar dat kan alleen door de creatie van flexibele baantjes. Vaste werkgelegenheid wordt in hoog tempo afgebroken. De verlaging van de belasting op arbeid moet die nieuwe pulpbanen opleveren.
Alle meevallers worden ingezet om middels lagere belastingen voor de werkgevers de werkgelegenheid op te krikken met tijdelijke banen. Het kabinet wil vooral belemmeringen wegnemen voor ondernemers: het moet gemakkelijker en goedkoper worden om mensen in dienst te nemen. Ander beleid zorgt er dan weer voor dat mensen sneller kunnen worden ontslagen.
Het Europese bureau voor de statistiek Eurostat schat dat in april bijna 25,5 miljoen mensen in de 28 landen van de Europese Unie werkloos waren. Nederland en Cyprus boekten de hoogste werkloosheidsstijging in de eurozone. Het gaat om de cijfers van april ten opzichte van een jaar eerder. In Nederland waren in april 636.000 werklozen, tegen 580.000 een jaar eerder, een stijging van 6,5 procent van de beroepsbevolking naar 7,2 procent.
De werkloosheid in Nederland blijft hoog, ondanks aanhoudende voorspellingen van matige economische groei. Dat voorspelt het Centraal Planbureau (CPB) in zijn juniraming. De gunstiger vooruitzichten voor de economie die nu al een halfjaar circuleren, leiden nog niet tot een substantiële afname van de werkloosheid. Integendeel, dit jaar komen er 50.000 werklozen bij, voorspelt het Planbureau. Pas volgend jaar voorziet het CPB een begin van een afname, van 650.000 werklozen in 2014 naar 635.000 in 2015. Bedrijven zijn voorzichtig met het aannemen van personeel, extra werk vangen ze op door hun werknemers harder te laten werken en de ontslagen te laten vallen in de 'flexibele schil'.
Een van de vele voorbeelden is Ahold, dat flink gaat snijden in het personeelsbestand op zijn hoofdkantoor in Zaandam. Het bedrijf schrapt 210 van de 1500 banen. Zo'n 80 daarvan denkt het moederbedrijf van Albert Heijn te realiseren door natuurlijk verloop en door tijdelijke contracten niet te verlengen. Op welke manier het de overige 130 banen wil schrappen, weet het bedrijf nog niet. Ahold sluit gedwongen ontslagen echter niet uit. Op dit moment heeft Ahold wereldwijd circa 222.000 mensen in dienst, van wie 94.000 in Nederland.
Het aantal banen zal vanaf 2015 mogelijk weer wat stijgen, met 0,3 procent, voorspelt ook uitkeringsinstantie UWV. De groei zal echter volgend jaar veel kleiner zijn dan we in het verleden gewend waren. Intussen verdwijnen dit jaar nog eens een kleine 60.000 echte banen, verwacht de uitkeringsinstantie. De meeste banen verdwijnen bij de overheid en in de zorg. Veel mensen zullen voorlopig nog niets van het herstel merken. Vooral de langdurig werklozen, oudere mensen en lager geschoolden. Alle reden om in te zetten op het creëren van veel tijdelijke flexibele baantjes.
Meer flexibele banen wordt daarom de leidende opdracht voor de tweede helft van de kabinetsperiode. Zodra er meevallers zijn, of als er een alternatieve belasting gevonden is, zal dat geld worden aangewend voor lastenverlaging van de ondernemers. Door alle meevallers en aanpassingen te plaatsen in het kader van meer banen, komt er voldoende politiek draagvlak.
De invulling is nog onderwerp van onderzoek en van discussie tussen PvdA en VVD. De PvdA heeft al diverse malen gehint op een hogere vermogensbelasting om de lastenverlaging op arbeid te financieren. Maar het zal wel bij hinten blijven. Het ziet er eerder uit dat die financiering wordt gevonden in verdere afbraak van sociale en publieke voorzieningen. De Partij van de Aalmoestuin toont steeds aan geen strijd te willen leveren om de rijke speculanten meer te laten bijdragen aan de maatschappelijke kosten. Het streven is er daarentegen op gericht het aantal huishoudens dat toeslagen ontvangt (zoals de huur- of zorgtoeslag) met driekwart te verlagen.
Door aftrekposten te schrappen kunnen de belastingtarieven omlaag, zo luidde een eerder advies aan de regering van Van Weeghel. Schrappen van de giftenaftrek, levensloop- en spaarloonregeling en afschaffen van de lage btw. In de praktijk zijn levensloop en spaarloon inmiddels al weg of onderweg om te verdwijnen. Over de giftenaftrek vindt discussie plaats. Het sterk verminderen of zelfs afschaffen van de hypotheekrenteaftrek behoort ook tot de mogelijkheden. Dat zal het broze herstel van de huizenmarkt weinig goed doen. Intussen gaat de flexibilisering in sneltreinvaart verder.
In 2013 had nog maar 68 procent van werknemers een vaste arbeidsrelatie, ten opzichte van 76 procent in 2001, blijkt uit cijfers van het CBS. Zowel het aantal flexwerkers als het aantal zelfstandigen, in 2013 samen ongeveer een derde van de werkzame beroepsbevolking, is in de onderzochte periode flink gestegen. In 2001 was dat ongeveer een kwart. Vooral onder 15- tot 25-jarigen heeft een ruime meerderheid sinds 2010 een flexibel contract (400.000).
De flexibilisering op Nederlandse arbeidsmarkt zet in hoog tempo door stelt ook TNO
Was in 2013 gemiddeld een op de vier werknemers bij bedrijven zzp'er, uitzend- of oproepkracht of tijdelijk in dienst, in 2020 is het leger flexibele krachten gegroeid tot een derde. In 2007 ging het nog om een vijfde. Dat blijkt uit onderzoek van TNO, dat 900 Nederlandse bedrijven in negen sectoren onderzocht.
Het aantal vaste contracten is over de hele linie gedaald sinds 2007, behalve in de vervoerssector. Sterke dalingen worden vooral in de zorg en de financiële wereld verwacht: grootbanken en verzekeraars, die traditioneel een langdurige relatie hadden met werknemers, zijn hun arbeidsrelaties aan het versoberen en bouwen een steeds grotere flexibele schil om zich heen. Ook gaan ze meer taken uitbesteden. In de horeca is al bijna 60 procent flexibel. Daar lijkt het plafond bereikt.
De crisis heeft de beweging aangejaagd, maar ook veel florerende bedrijven blijven gewoon flexibiliseren, zegt Paulien Bongers, directeur arbeid en innovatie bij TNO. Wel of geen economisch herstel, werkgevers willen verder specialiseren, en focussen op de kern. Pieken en dalen zijn lastiger te voorspellen in het grillige economische klimaat. Werk krijgt zo steeds meer een oproepkarakter.
De steeds lossere verhouding tussen werkgever en werknemer is terecht een doorn in het oog van de vakbonden. Minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken wil werkgevers met zijn nieuwe Wet Werk en Zekerheid dwingen om flexwerkers vanaf juli 2015 eerder een vast contract te geven. Het ziet er naar uit dat hij een averechts resultaat zal boeken.
Er ontstaat al met al een scherpere tweedeling tussen hooggeschoold vast personeel met fraaie arbeidsvoorwaarden, en vogelvrije flexwerkers. Minder dan de helft van de gepolste bedrijven geeft uitdagend werk aan flexwerkers.
Flexibilisering wordt steeds vaker voorgesteld als een onomkeerbare beweging. De vraag 'hoe bied ik zekerheid aan de werkende' wordt stelselmatig vervangen door 'hoe bied ik de flexibele werknemer nog enige zekerheid'? Uiteraard blijft dat zo zolang de ondernemers de dienst uitmaken in dit land, zolang de belangen van het kapitaal uitgangspunt vormen van beleid en niet die van de werkenden en uitkeringsgerechtigden.
De huidige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, veroorzaakt door het beleid van ondernemend Nederland, staan steeds meer op gespannen voet met ons sociale stelsel, dat nog steeds terecht uitgaat van het vaste contract.