Het is overproductie, domoor

Wil van der Klift

Wouter Bos stelde de vraag begin 2009 al: wat remt de Nederlandse kredietverlening, het aanbod of de vraag? Deze kwestie speelt in de tegenwoordige berichtgeving en discussies nog steeds de belangrijkste rol.

Door de eindeloze herhaling van tegenstrijdigheden wordt alom verwarring gezaaid. Overigens is die verwarring voor heel wat publicisten het beleg op de boterham. Zij verspreiden cliff-hangers als: de problemen zitten zowel aan de vraag- als aan de aanbodkant. Maar Karl Marx toonde het al aan: Het kapitalisme heeft te maken met perioden van overproductie. De huidige kapitalistische crisis is er een van overproductie, samenhangend met onderconsumptie door koopkrachtverlies. Deze stelling is weliswaar enigszins kort door de bocht, maar kan wel als wegwijzer dienen voor een beter begrip van de aard (en langdurigheid) van de huidige kapitalistische crisis. Daar zit de echte bottleneck. Steeds meer burgerlijke economen zien dat ook in, maar vermijden het gebruik van het marxistische begrip 'overproductie'.

  1. Rijke Nederlanders hebben de afgelopen maanden ettelijke honderden miljoenen euro's bijeengebracht voor de oprichting van nieuwe investeringsfondsen. De miljonairs [nogal wat miljardairs, nvdr] zoeken daarmee bestemming voor kapitaal dat op de beurs en op de bank te weinig opbrengt. "De beschikbaarheid van kapitaal is ongekend groot, zeker bij vermogende ondernemers en zakenfamilies", zegt Remco van der Heuvel, mede-oprichter van de Larense investeringsmaatschappij 5Square. (Bron: FD, 20-10-2014)
  2. "Ik denk dat we dat [kredietverstrekking] weer gaan doen als de vraag van kredietwaardige bedrijven weer aantrekt. En dat gebeurt op het moment dat ondernemers de vraag naar hun producten weer zien toenemen, antwoordt Erik Nielsen", hoofdeconoom van de Italiaans-Duitse bank UniCredit. (Bron FD, 21-10-2014)
  3. "Inderdaad creëert de ECB zo wél 'lenders', maar er zijn nog geen 'borrowers'", stelt Richard Koo van Nomura. "Er is geen enkel land in de eurozone, ook Duitsland niet, waar de private sector gebruikmaakt van de historisch lage rente en meer geld leent." Bedrijven hebben nog steeds machines die niet of nauwelijks worden gebruikt en bovendien is er geen vertrouwen dat de afzet spoedig zal groeien. "Sterker nog", claimt Stephen King, hoofdeconoom van HSBC, potentiële gevaren (...) ondermijnen de investeringsbereidheid [bedoeld wordt investeringsMOGELIJKHEDEN, nvdr] nog wat meer." (Bron: FD, 21-10-2014)
  4. Volgens Unilever topman Paul Polman "investeert Unilever de opgepotte winsten niet omdat de consumenten momenteel geen geld uitgeven" [omdat ze het niet hebben, nvdr]. Voor andere ondernemingen geldt precies hetzelfde, zo blijkt uit onderzoek van de economen Olivier Blanchard en Larry Summers. Het gebrek aan vraag creëert zo het gebrek aan potentieel aanbod. En dat is precies het omgekeerde van hetgeen de beroemde Wet van Say, die rechtse economen graag citeren, postuleert: namelijk dat elk aanbod zijn eigen vraag creëert", schrijft Heleen Mees, econoom, jurist en publicist. (Bron: NRC, 27-10-2014)
  5. 'Banken sterker, economie nog niet'. Banken zeggen dat ze te weinig goede kredietaanvragen krijgen. Ondernemers zouden niet durven investeren. Dat lijkt het scenario voor de nabije toekomst. Citygroup schreef dat de kredietvraag laag blijft, omdat het ondernemersvertrouwen afneemt. "De vooruitzichten blijven zeer onzeker". (Bron: NRC, 27-10-2014)
  6. "Grote delen van de industriële wereld zitten in een uitzichtloze situatie, waarin elk herstel in de knop breekt. Er is een gebrek aan economische vraag en dat creëert een gebrek aan aanbod", stelt Larry Summers, oud-minster van Financiën in de VS. (Bron: FD, 01-11-2014)
  7. "We leven nu eenmaal in een wereld van tekortschietende vraag", zegt Wouter Sturkenboom van Russell Investments, een Nederlandse beleggingsstrateeg in de Londense City. "Wanneer de wereld normaliseert, zal dit corrigeren, maar dat zal in Europa nog wel even duren." (Bron: FD, 03-11-2014)
  8. "Wel is er nu veel kapitaal dat investeringen zoekt", zegt Tom Beltman van Marktlink. "De laatste jaren zien we steeds meer families die direct of via fondsen speuren naar investeringen." (Bron: FD, 11-11-2014)

Het is evident dat de oplossing van de financieel-economische crisis aan de vraagzijde gezocht moet worden. De kapitalisten kunnen hun producten onvoldoende of niet meer kwijt. De economie stagneert, allereerst en vooral doordat er minder kan worden geconsumeerd, zeker nu het 'gemakkelijke lenen' voorbij is. De crisis kon nog enigszins worden verborgen door leningen en kredieten aan te bieden aan grote delen van de bevolking. Maar daar is de rek er nu wel ongeveer helemaal uit.

Dan blijft over een kunstmatige oppepper: overheidsinvesteringen. Het is niet verwonderlijk dat veel ondernemers, economen en analisten, zoals bijvoorbeeld Larry Summers [zie FD, 01-11-2014], oproepen om te stoppen met de al te rigide bezuinigingen én een Keynesiaans herstelprogramma bepleiten. Er zou een onmiddellijke investeringsimpuls moeten komen: structurele hervormingen (waarmee de arbeidsvoorwaarden worden verslechterd), overheidsinvesteringen en monetaire verruiming (waarmee de financiële zeepbel verder wordt opgeblazen). Van zulke maatregelen zal de massa van de bevolking weinig positiefs merken. Het kan alleen het inzakken van het kapitalistische systeem nog wat uitstellen. De onoplosbare tegenstrijdigheden binnen het kapitalisme worden er niet door opgelost. Die verdiepen zich na elke crisis alleen maar meer. Na elke tijdelijk 'opgeloste' kapitalistische crisis volgt weer de volgende heviger crisis.