Mondiale systeemcrisis
Syriza versnelt illusies over Europa
De Europese burgerlijke denktank LEAP/E2020 beschouwt de Oekraïnecrisis van 2014 als de waterscheiding tussen de wereld-van-gisteren en de wereld-van-morgen. Een weg terug is er niet: de wereld-van-voor-de-crisis verdwijnt, zij gaat onder in chaos of voegt zich naar de nieuwe omstandigheden, het wordt dus oorlog of vrede. Communisten zouden zeggen socialisme of barbarij. In de geschiedenis gebeuren grote ongelukken vaak als mensen of heersende systemen geen uitweg meer zien uit hun problemen. Daarom gebruikt het onderzoeksteam haar eigen methode van politieke anticipatie om de toekomst in kaart te brengen, niet alleen de landschappen van de wereld-van-morgen. De onderstaande analyse geeft nadrukkelijk aan dat men in burgerlijke onderzoekskringen het spoor bijster is en zich geen voorstelling kan maken van de gevolgen van het verzet van de bevolking tegen de huidige heersende klassen in Europa en elders op de wereld. Als voorbeeld van burgerlijke denkbeelden is het wel illustratief.
Persbericht bij GEAB nr. 92 (15 februari 2015)
Dat Jean-Claude Juncker de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie (EC) is geworden, betekent volgens ons een fundamentele visiewijziging in Brussel. Juncker zelf ziet het als de "laatste kans" om de idee van de Europese integratie weer te verbinden met de mensen in Europa - iets wat men ook democratisering zou kunnen noemen. Hij waarschuwt nadrukkelijk voor het gevaar dat anders dat hele idee zoals de grondleggers ervan het hebben bedoeld, zou kunnen mislukken: volgens het principe van een statengemeenschap, met als doel vrede en solidaire welvaart, en door middel van een democratisch bestuur.
Nu voegt zich bij deze nieuwe politieke wil aan de top van de centrale Europese instelling de verkiezingsoverwinning in Griekenland van Syriza, een nieuwe, niet in het huidig systeem verankerde partij met een helder mandaat: de Europese instituties moeten ook de belangen van de mensen in Griekenland dienen. En dat zijn tevens de belangen van veel andere Europeanen, en niet alleen in de landen die te maken hebben met een bezuinigingspolitiek (met Portugal en Spanje voorop). Voor veel van deze mensen dwars door de eurozone heen geldt dat ze het vertrouwen in de instrumenten ter bestrijding van de crisis verloren hebben en dat Tsipras hen nieuwe politieke hoop biedt (en nog veel meer valse illusies, nvdr).
Dat Syriza zo ineens binnenvalt in het behaaglijk milieu van het Europees politiek-institutioneel systeem - als de arme neef van het platteland tijdens het feest van de rijke familie - vormt een echte katalysator voor hervormingen. Een ding valt op: als men bedenkt hoe bang het gemeenschapssysteem was voor de verkiezing van Tsipras - wat Angela Merkel ertoe verleidde om te dreigen met een mogelijke uitsluiting van Griekenland uit de eurozone - dan kan men alleen maar verbaasd zijn over de wijze waarop hij nu in die instellingen wordt ontvangen. Men zou de indruk kunnen krijgen dat hij in staat is de verandering teweeg te brengen waarop inmiddels velen in het Europese systeem hopen:
- Het verkiezingsprogramma van Juncker in het voorjaar van 2014 bevatte een passage over de noodzaak om "de trojka te vervangen door een structuur met een betere democratische legitimering, die verantwoordelijk is voor haar maatregelen en die onderworpen wordt aan een sterkere parlementaire controle, zowel op Europees als op nationaal niveau." Zou hij vanaf de hoogte van de Commissietop dit programmapunt kunnen realiseren? Waarschijnlijk niet. Tsipras is voor hem daarom een belangrijk bondgenoot, die de hervorming van het mechanisme voor crisismanagement en van het bestuur van de eurozone mogelijk maakt.
- Draghi heeft in bedekte termen gevraagd om een nieuw mandaat, dat de Europese Centrale Bank (ECB) in staat stelt zich aan de nieuwe realiteiten aan te passen in plaats van verdragen te blijven toepassen die niet meer van deze tijd zijn.
- Met het oog op de in de Europese instituties heersende chaos en de reeks van verkeerde beslissingen in de afgelopen maanden - wat volgens velen het gevolg is van het feit dat de grenzen van de zogenoemde 'intergouvernementele' methode zijn bereikt - zijn veel ambtenaren geneigd om Tsipras te ondersteunen, in de hoop dat hij ertoe kan bijdragen dat hun instellingen weer onder controle komen van de democratisch gelegitimeerde politiek.
- Ook het financieel systeem nadert zijn grenzen: het bulkt van het geld, maar blijkt tegelijkertijd niet in staat om de reële economie te voorzien van kredieten. Inmiddels hopen zelfs de financiële markten op een hervatting van de publieke investeringen, die zij als hogepriesters van het ultraliberalisme jarenlang verketterd hebben. Ook voor hen is Tsipras, met zijn uitgesproken voorkeur voor een sterkere rol van de staat, dus een hoopgevende persoon.
- De nationale politieke systemen, die al zes jaar lang verstard zijn tot technocratische regeringen of regeringen van nationale eenheid, komen weer tot leven. Zoals bijvoorbeeld in Italië, waar Renzi een tweede 'staatsgreep' heeft gepleegd om zijn alliantie met Berlusconi te beëindigen en om zijn politiek kamp te versterken, door te zorgen voor de verkiezing van een socialistische staatspresident.
- En de Europeanen ontdekken tot hun verrassing een Europa dat weer debatteert, nadenkt, oplossingen zoekt en eindelijk een begrijpelijke taal spreekt, in plaats van zich te verliezen in een technocratische, financieel-technische wartaal, die hij tot nu toe meende te mogen gebruiken.
De media zijn ook nu weer het laatste probleem. Niet dat ze te hoop lopen tegen Syriza, zoals te vrezen viel, maar omdat ze eigenlijk niet begrijpen hoe belangrijk de lopende onderhandelingen tussen Griekenland en de rest van de eurozone zijn en hoe groot de complexiteit is van het hervormingsproject waar nu alle Europese spelers (ECB, eurozone, Griekenland, EC en nationale regeringen) aan werken.
Wat we in de media lezen, zijn uitsluitend speculaties over de vraag of dit of dat voorstel het uiteenvallen van de eurozone dichterbij brengt of niet. Maar we kunnen het niet vaak genoeg herhalen: de eurozone zal niet uit elkaar vallen. Geen Grexit (en waarschijnlijk ook geen Brexit, het uit de Europese Unie stappen van het Verenigd Koninkrijk): we zitten met z'n allen in dezelfde boot en die zal niet ondergaan als het lukt om de stuurhut te bemannen. In de geschiedenis van de mensheid is er geen 'terug naar af'-knop, zoals ideologen en demagogen hun lichtgelovige volgelingen voorhouden. De boot bevindt zich nu midden op zee en wie uitstapt die verdrinkt en kan ook de anderen tot zinken brengen.
Het door Tsipras op de rails gezette proces is niets anders dan de poging om het functioneren van de eurozone radicaal te veranderen. Het systeem van de trojka (bestaande uit het Internationaal Monetair Fonds, de ECB en de EC) is door hem terzijde geschoven en hij eist terecht onderhandelingen met de gekozen vertegenwoordigers van de eurozone. Er moet een nieuw systeem gevonden worden voor een democratisch gelegitimeerd bestuur van de eurozone en daarnaast een set van maatregelen waarmee Griekenland eindelijk de crisis te boven kan komen. Dit kan niet allemaal in een handomdraai geregeld worden, net zomin als vrede in Oekraïne of genormaliseerde betrekkingen tussen Europa en Rusland. Wat we nu meemaken zijn de geboorteweeën van een nieuw Europa en van de wereld-van-morgen. En daarbij kan van alles misgaan, omdat tot nu toe de zwangerschap consequent werd ontkend en er daardoor geen voorbereidingen werden getroffen voor een gezond verloop en een voorspoedig einde ervan.
De fundamentele hindernissen bij de onderhandelingen zijn in essentie de volgende:
- de ECB die duidelijk niet over het mandaat beschikt om een verzoek van een enkele lidstaat in te willigen en daarom moet wachten op een gemeenschappelijke beslissing van alle lidstaten van de eurozone;
- Duitsland dat zijn leidersrol binnen de eurozone verliest, een rol die overigens steeds relatief was en bovendien voor de Duitse regering vooral een last vormde die zij graag af zou schudden in ruil voor een nieuw ontworpen bestuursmodel dat aan de Duitse eis van een betrouwbare vormgeving van de eurozone zou voldoen;
- het structurele onvermogen van het huidige politiek-institutionele systeem tot welke hervorming en verandering dan ook en de daaruit volgende noodzaak om steeds weer het uiteenvallen van de eurozone gevaarlijk dichtbij te laten komen om zo een passende noodsituatie te creëren;
- de invloed van veel verborgen belangen, die overigens aan gewicht zullen verliezen als de politiek het systeem weer gaat controleren.
Wat de Duitsers (en trouwens ook de Fransen) betreft, die zullen gemakkelijker dan Merkel zich kan voorstellen, ervan te overtuigen zijn dat Griekenland geholpen moet worden om zich uit zijn ellende te bevrijden. Zij zijn zich er immers van bewust dat een einde van de Griekse crisis niet alleen goed nieuws is voor de Grieken. Het gaat er nu om een eurozone te creëren die ook solidariteit kan tonen en die functioneert volgens een win-winlogica.
Aan een aspect van de overwinning van Syriza is tot nu toe weinig aandacht geschonken. Gedurende de zes jaar dat de crisis nu al duurt, hebben de media veel tijd en drukinkt gebruikt om uiteen te zetten dat de economische problemen onvermijdelijk het politiek extremisme en de vijandigheid tegenover buitenlanders, Europa en de democratie zullen aanwakkeren. Wat volgens ons echter werkelijk plaatsvindt, is de versterking van linkse partijen zoals Syriza en Podemos in Spanje. Blijkbaar kunnen de mensen in Europa heel goed de verleiding van radicale oplossingen weerstaan en kiezen ze voor wat hun een verstandig alternatief lijkt. Wij zijn er vast van overtuigd dat deze collectieve betrouwbaarheid van de Europeanen ook daarmee te maken heeft dat als gevolg van internet nationale ideologieën zich minder makkelijk kunnen handhaven omdat de mensen buiten de klassieke media om toegang hebben tot informatie. De nationale politici en media kunnen de publieke opinies niet meer zo openlijk manipuleren want de mensen weten via internet wat er speelt en welke zorgen er bestaan bij diegenen die door diezelfde politici en media als zondebokken worden gepresenteerd.
Bron: www.geab.eu
Vertaling en bewerking: Louis Wilms.
