Pragmatisch vakbondsmacht opbouwen en principieel communist zijn

Interview met Ruud Baars, FNV-er

Ruud Baars leidde in zijn vakbondsloopbaan heel wat acties en demonstraties. Hier loopt hij voorop bij een demonstratie van FNV Bouw in 2011. (Foto: FNV Bouw)

In de woonkamer van Ruud Baars, waar het interview gehouden werd, is een hele wand vol met posters van Che, Allende, Lenin, Castro en borden met teksten uit de communistische wereldbeweging. Ruud Baars vertelde hoe hij inspiratie vond bij deze beelden en teksten in zijn dagelijkse bemoeienis met de klassenstrijd in Nederland. (Foto: Manifest/WvdK)

Demonstranten van de Bouw- en Houtwerkers Internationale (BWI) en de Zwitserse vakbond Unia demonstreerden in 2013 bij het hoofdkantoor van de Fifa in Zurich voor arbeidsrechten in Qatar. Deze weken zijn er ook weer acties in Zwitserland, waar Ruud Baars bij is betrokken. (Foto: BWINT)

Vakbondsmacht helpen opbouwen in Qatar

Ruud Baars is als voorzitter van de migratiewerkgroep van de Building Wood Internatonal, een internationale vakbondskoepel (waar ook FNV Bouw lid van is) actief betrokken bij het organiseren van vakbondsmacht in Quatar. In deze Golfstaat werken migranten-arbeiders onder erbarmelijke omstandigheden. Het lokale systeem dat de arbeidsmigratie regelt, het Kafala-systeem, maakt de arbeiders tot slaven, die overgeleverd zijn aan de nukken en grillen van de werkgevers. Onder meer de bouwarbeiders die werken aan de voetbalstadions voor het WK 2022. De internationale vakbeweging grijpt publieke evenementen zoals WK en Olympische Spelen aan om in het betreffende land de vakbondsmacht te versterken. Ruud Baars is betrokken bij het ontwikkelen van een SmartPhone-app die bouwarbeiders informeert over rechten, noodzaak van organisatie en hen in contact brengt met de (verboden) vakbondsorganisaties in Quatar en de thuislanden van de migranten-arbeiders. Hij is bezig met advocaten om de Fifa voor de rechter te slepen voor het schenden van de mensenrechten.

Manifest sprak op 20 mei jongstleden met vakbondsbestuurder Ruud Baars, die kortgeleden het hoofdbestuur van de FNV verliet vanwege het bereiken van de vijfenzestigjarige leeftijd.

Wil van de Klift: In het Financieele Dagblad van vandaag schrijft een woordvoerder van de werkgevers over de nieuwe strategie van de eengemaakte FNV, die in zijn ogen het poldermodel bedreigt. Deze man is bang dat de FNV radicaliseert. Wat is je reactie hierop?

Ruud Baars

"Wij beweren dat het andersom is, de werkgevers radicaliseren. De werkgevers willen van de cao's af. In het algemeen hebben zij geen behoefte meer aan een cao. Je ziet een duidelijke strategie vanuit werkgeversorganisaties om dit punt massaal op te pakken in de onderhandelingen. Voor het eerst manifesteerde zich dat in de horeca. Je ziet het nu heel duidelijk gebeuren in de bouwsector. Niet alleen dat ze geen collectieve overeenkomsten meer willen, maar ook alle andere paritaire instanties willen ze afbreken: vakopleiding, naleving, etc. Ze zeggen ook overal het contract op. Ze gaan overal uit. Ze willen nergens meer voor betalen. Dat is het gevolg van het winstdenken. Alles wat ze doen is het gevolg van het winstdenken. Dat is dus waar we als FNV tegen te hoop lopen. Daarin staan we radicaal tegenover elkaar."

Kan de FNV een rol spelen in het groeien naar een andere maatschappij? En wat voor maatschappij zou dat dan moeten zijn?

RB

"De maatschappij ziet er op dit moment zo uit, omdat het accent op de rol van de kapitaal-verstrekker ligt en niet op de arbeid. We moeten accepteren dat veel werknemers denken dat het goed is om zzp'er te zijn en om flex-contracten te hebben. We moeten ons afvragen waarom mensen, vooral vrouwen, zo vaak parttime werken. Is het nou omdat de mensen het willen of omdat dit het enige is dat beschikbaar is? Ik denk dat er een enorme taak ligt om steeds weer aan te duiden in wat voor soort maatschappij we leven. Dat we duidelijk moeten maken dat het neoliberale gedachtegoed niet deugt. Steeds aan de weg timmeren met de boodschap: we zijn verkeerd bezig. Steeds ook de politiek benaderen met dat we verkeerd bezig zijn.

De term neoliberalisme, net als vrijemarktdenken, zijn versluierend. Op een goede dag moet je kunnen zeggen: onder kapitalistische verhoudingen gaat het niet lukken.

RB

"Dat is juist. Zolang iedereen blijft denken in termen van geld in plaats van hoe we met elkaar om moeten gaan, zal werkelijke verandering onmogelijk zijn. Pas zonder winstdenken zal de ontplooiing van de mensheid in zijn geheel voorop komen te staan. Maar dat moment van verandering is nog ver weg. Dat komt omdat Nederland niet los kan worden gezien van Europa. Nederland is één van de toonaangevende neoliberale landen binnen Europa. Er zal dus heel wat moeten gebeuren. Met de laatste verkiezingen hebben de neoliberale partijen zoals D66 het juist weer meer voor het zeggen gekregen. Op een of andere manier is men in staat om dit soort gedachtegoed beter te verspreiden dan het antwoord daarop."

Merk je sinds de crisis van 2008 een toename van het bewustzijn onder de werkende bevolking dat deze kapitalistische maatschappij niet deugt?

RB

"Het is nog geen bewustwording van: waar komt dat nou vandaan? Wel een toenemende bewustwording dat het niet goed is. Als hoofdbestuurder werk ik primair met de kaderleden van de FNV en daar is het bewustzijn wel groot. Maar bij de normale leden waar de regiobestuurders mee moeten werken is die veel minder groot. Daar is het gesprek van de dag wat er allemaal mis gaat, de bedreigingen, de onzekerheid, vragen rond werkgelegenheid op de lange termijn, al die flut contracten, die nul-uren-contracten. Maar je ziet wel stapjes vooruit in het bewustzijn, zoals het bevochten verbod op nul-uren-contracten in de zorg en dat het bijvoorbeeld nu not-done is om bonussen te geven. De discussie over de ABN Amro is wel het gevolg van de verontwaardiging over wat er allemaal is gebeurd sinds de neoliberale hervormingen. Dat zijn stappen naar een soort bewustwording. Maar waar het nou echt vandaan komt, die stap is nog niet gemaakt."

Dus wel sprake van toenemende verontwaardiging over uitwassen, maar nog geen groeiende twijfel over het systeem?

RB

"Nee, niet over het systeem. Ik denk niet dat de gemiddelde Nederlandse werknemer lang nadenkt over systemen. Er is twijfel over de situatie waarin zij zich bevinden. Mensen zijn wel doordrongen van het feit dat als zij achtereenvolgens een aantal tijdelijke contracten hebben gekregen, dat ze dan ook nooit een hypotheek kunnen krijgen."

Zou je kunnen zeggen dat de vanzelfsprekendheid dat het goed draait in dit land, dat dit idee aan invloed verliest?

RB

"Ja, sinds de crisis van 2008 is het idee: het komt wel goed, ga maar slapen, weg. Helemaal weg. De fundamentele discussie van wat goed is voor Nederland is nog moeilijk te voeren, het gaat dan snel naar het niveau van de uitvoering. Dat is natuurlijk allebei nodig, maar op een of andere manier is Nederland, is Europa nog niet klaar voor de discussie van hoe wij de maatschappij zouden moeten inrichten. Dat krijg je nu nog niet voor elkaar. Probeer maar eens een vergadering over fundamentele thema's uit te schrijven. Een handjevol mensen komt opdagen. De vraag hoe komen we nu van symptoombestrijding, het bestrijden van de gevolgen van de neoliberale politiek, tot aan de discussie over die neoliberale politiek zelf? Dat antwoord heb ik zelf ook nog niet klaar, omdat we natuurlijk een enorme achterstand hebben opgelopen."

We kennen je als iemand die zich vooral heeft ingezet voor de versterking van de FNV en daar heel pragmatisch in opereerde, maar je bent ook openlijk communist. Hoe opereerde je als communist in de vakbeweging?

RB

"Ten eerste: eerlijk zijn naar jezelf. Ik heb mijn politieke denken nooit onder stoelen of banken gestoken. Ik ben nooit ondergronds gegaan, heb altijd gezegd dat ik CPN-er was. Ook in de manier waarop ik binnen de vakbeweging heb gewerkt is het communistisch gedachtegoed altijd aanwezig geweest. Alleen, tijdens een bepaalde periode, eind tachtiger jaren, begin negentiger jaren, was je als communist bijna aangeschoten wild. Mensen waren voorzichtig. Veel van de collega's gingen ondergronds, of dreven af van het gedachtegoed. Toen de partijorganisatie wegviel en dus ook de scholing, zag je mensen wegdobberen. Als de meerderheid een ander standpunt heeft en op een gegeven moment alles bediscussieerd is, dan moet je loyaal zijn aan het besluit. Als dat besluit ook niet geheel dat is wat jij ervan verwacht hebt, dan is dat zo. Dat is nu eenmaal de consequentie van een democratische organisatie. Als je dat niet zou willen dan zou je ook niet in zo'n beweging gaan werken. Dus je moet wel beseffen, en dat heb ik ook altijd terdege gedaan, dat ik vaak een minderheid was in het werken binnen zo'n democratische organisatie als de FNV."

Heb jij de afwezigheid van een sterke communistische partij gemist?

RB

"Ja natuurlijk. Juist die voorhoedebeweging die we in het verleden hadden, juist die scholing, juist dat met elkaar discussiëren waar het vandaan kwam, is vanaf begin jaren negentig helemaal weggevallen. Dat merkte je ook bij collega's. Men zwalkte, dat zag je ook in de opkomst van allerlei politieke groeperingen. Toen scholen door de CPN verdween, nam ook gelijk de vakbondsscholing af. Sindsdien is binnen de vakbeweging scholing jarenlang een ondergeschoven kindje geweest. Alle kaderopleidingen, ook bij de verschillende bonden, zijn voor een groot deel verdwenen."

Heb jij nog iets met het gedachtegoed van Fré Meis?

RB

"Zijn gedachtegoed heb ik altijd zeer gewaardeerd en ook altijd geprobeerd uit te voeren. Zijn vakbondswerk in de noordelijke provincies en zoals hij er over sprak, dat was voor mij een inspiratiebron. Zijn manier van werken heb ik altijd toegepast toen ik nog in het bedrijfsleven werkte. Ik werkte bij Kodak en we hadden ook een bedrijfsgroep, vooral bestaande uit communisten. Samen met de toenmalige ANGB (Algemeen Nederlandse Grafische Bond) organiseerde we het vakbondswerk, zoals Fré Meis dat ook liet zien."

Heb je nog een boodschap voor de NCPN?

RB

"Ten eerste vind ik dat je leden van de NCPN te weinig tegenkomt in de vakbeweging op cruciale posten. Het ligt in de lijn van de verwachting dat de fusie tussen alle bonden dit jaar wordt uitgebreid met de fusie met KIEM, maar vooral ook met FNV Jong. FNV Jong zal ophouden als bond en vooral een centrum worden, een netwerk jongeren. Het zou goed zijn als NCPN-ers daar onderdeel van zouden gaan uitmaken. Net zo goed als dat alle anderen politieke groeperingen vertegenwoordigd zijn binnen de vakbeweging, moet de NCPN dat ook doen. De NCPN heeft in mijn visie, die van een buitenstaander, de neiging om erg intern gericht te zijn. De krant Manifest is vooral bekend onder de eigen groep. Dit interview komt dan ook vooral bij mensen terecht die het eigenlijk al weten. Het is veel belangrijker dat het ook op plaatsen terechtkomt waar mensen het nog niet weten. Dat, het uitbreiden van je invloed, kun je alleen maar realiseren door mee te doen. Daarbij moeten communisten beseffen dat hetgeen wat je doet een frustrerende activiteit is. Want het gaat heel langzaam en je bent vaak ook heel erg alleen om dit soort dingen aan de orde te kunnen stellen. Doe je het niet, dan is het weg. Je zal, of je het nu leuk vindt of niet, mee moeten binnen de kaders van de huidige FNV en je zal een olifantenhuid moeten hebben om hierin resultaat te behalen. Maar je hebt geen keus."