Eoghan O'Neill
Er zijn tijden en bepaalde processen bij de vorming van de menselijke behoeften die de katalysator worden van een verandering in de samenleving, een verandering waarbij de oude manier van dingen doen - of het nu gaat om regeren, besturen, handeldrijven, bouwen, ontwerpen, vernietigen of een veelvoud van complexe combinaties die de menselijke ontwikkeling sturen - niet (meer) in staat zijn om de nieuwe sociale en productieve krachten in de samenleving tevreden te stellen.
In de loop van de tijd wordt dat wat eens de uitzondering was, de regel, en worden degenen die eens domineerden en de functies van de samenleving stuurden, als gevolg van de maatschappelijke ontwikkelingen voorbijgestreefd door nieuwe en modernere vormen van sociale en economische verhoudingen.
Primitieve gemeenschapssamenlevingen, slavenhoudersmaatschappijen, feodale samenlevingen, kapitalistische maatschappijen en socialistische samenlevingen, en de overgang van het ene type in het andere, hebben de voortdurende turbulente vooruitgang van de mensheid gevormd. Meesterlijke ontdekkingen en ingenieuze uitvindingen - zoals het wiel, de drukpers, de stoommachine en de inwendige verbrandingsmotor, het gebruik van elektriciteit, nationale hulpbronnen en de elementen, de verkenningen op het gebied van de natuurwetenschap, wiskunde, techniek en dataverwerking, die naast andere allemaal tot op zekere hoogte ontwikkeld zijn om onze menselijke basisbehoeften te bevredigen - zijn gebaseerd op het ontwikkelingsniveau in een gegeven samenleving.
Het is niet zo moeilijk om de mening te doen postvatten dat zoals het nu is, het ook altijd zo zal blijven, en dat wat vooraf is gegaan, moet blijven wat het was, namelijk een overblijfsel van zijn tijd en zonder belang voor de wereld van nu. De mensheid is evenwel geen slachtoffer van zijn eigendunk: er is altijd een dynamische relatie geweest tussen onszelf en de wereld waarin we geboren worden, en dat zal ook zo blijven. De tijd en de periode waarin iemand leeft is louter toeval, een nauwelijks bewuste loterij, onbeheerst en oncontroleerbaar.
Zij die er voor ons waren en zij die na ons zullen komen, zijn net als wij nu, afhankelijk van de omgeving waarin ze worden grootgebracht. De sociale en productieve krachten evolueren en ontwikkelen zich naar de mate waarin wij de materiële wereld om ons heen beheersen en beïnvloeden. Er is echter wel een grens aan wat door een gegeven maatschappij bereikt kan worden en die wordt bepaald door haar productiekrachten. Dit is de sleutel voor het begrijpen van de geschiedenis en de afstamming van de mensheid, die Karl Marx en Friedrich Engels juist hebben gezien en in het Communistisch Manifest van 1848 voor het eerst aan de wereld hebben gepresenteerd.
Om te begrijpen waar wij ons nu, in 2015, bevinden in het grote stelsel der dingen, en hoe we kunnen proberen onze toekomst en die van onze kinderen vorm te geven en te verbeteren, moeten we de marxistische theorie op de voorgrond plaatsen, want alleen die kan de meerderheid van de mensen, de werkende massa's, wegleiden van de afgrond van uitbuiting, armoede en milieuvernietiging. Engels zei in zijn toespraak bij de begrafenis van Marx: "Zoals Darwin de wet en de ontwikkeling van de organische natuur heeft ontdekt, zo heeft Marx de wet en de ontwikkeling van de menselijke geschiedenis ontdekt." En het zijn deze wetten die we moeten bestuderen en verder ontwikkelen om onze plaats in de samenleving van deze tijd echt te begrijpen. Zonder deze leidende theorie als gids voor ons handelen zullen we alsmaar blindelings aan een gevecht beginnen, zonder te weten tegen wie of wat we strijden.
Om de ontwikkeling van de menselijke geschiedenis te begrijpen moeten we allereerst teruggaan naar de basis: de menselijke behoeften. Op het primaire niveau zijn dit voedsel, water en onderdak. Daarnaast hebben we ook modernere behoeften zoals onderwijs, gezondheidszorg, diensten, werk, ontspanning, relaties, enz. Hierin moet worden voorzien om het leven fysiek en cultureel in stand te houden en het betreft zowel individuele als collectieve behoeften.
De menselijke behoeften zijn "afhankelijk van het ontwikkelingsniveau" van de samenleving en worden bevredigd door goederen en diensten, de materiële middelen waarmee we in onze behoeften voorzien. De mogelijkheid bijvoorbeeld om een ambulance te bellen in geval van een medische noodsituatie is betrekkelijk nieuw en bestaat dankzij het feit dat een groot aantal verschillende terreinen zodanig ontwikkeld en onderling verbonden zijn, dat deze levensreddende dienst geleverd kan worden.
Alle kleine onderlinge verbindingen vormen tezamen deze ene keten ten behoeve van deze ene speciale dienst en deze keten is zelf weer verweven met talloze andere verbindingen en ketens tot een sociaal bouwwerk, allemaal ten dienste van onze menselijke behoeften. Dit hele proces kan men zich dan ook alleen maar voorstellen als een sociaal proces - zowel wat betreft de bouwelementen ervan als het uiteindelijke resultaat - en als een product van duizenden jaren van menselijke ontwikkeling.
Wij bevinden ons nu in een bepaalde historische ontwikkelingsfase, het kapitalisme, en wel - zoals Lenin meer dan honderd jaar geleden scherp opmerkte - in het hoogste stadium daarvan, het imperialisme, waarin de concurrentie tussen bedrijven vervangen is door de dominantie van monopolistische ondernemingen. Dit heeft geleid tot de onderlinge versmelting van industrie en geldwezen, van nationale en internationale bedrijven. De regeringen en de groepen en instellingen die een gevestigd belang hebben in de monopolies, zullen ervoor zorgen dat hun dominantie in de economie in stand blijft. De ontwikkelingsfase waarin we ons momenteel bevinden, is in werkelijkheid een dictatuur van de monopolies.
Het zich bewust zijn van deze klassenverdeling brengt ons bij een van de fundamentele aspecten van het marxisme: het klassenbewustzijn. Klassenbewust zijn betekent dat je weet tot welke klasse je behoort en daartoe moet je weten waar je klassenbelangen liggen. Dit roept de vraag op: waarom zijn de mensen niet klassenbewuster? Dat komt doordat er behalve het klassenbewustzijn ook een maatschappelijk bewustzijn bestaat, en de mensen in hun dagelijkse leven niet bewust gemaakt worden van de maatschappelijke verhoudingen die zich gevormd hebben - de klassennatuur van de samenleving. Ze zijn zich wel bewust van de verdelingsverhoudingen, omdat ze hier elke dag van hun werkzame leven mee te maken hebben: loon, huur/pacht, rente, enz.
Vanuit de maatschappelijke verhoudingen - hier de klassenverdeling - ontstaan wettelijke en politieke, morele en religieuze, filosofische, wetenschappelijke en artistieke ideeën, die een maatschappelijk bewustzijn vormen. Dit als geheel genomen vormt een ideologie, die de uitdrukking is van de hele samenleving of van een deel ervan. In een klassensamenleving zal de ideologie van de heersende klasse, de klasse die de productiemiddelen bezit, zichzelf in stand houden en elke alternatieve ideologie onderdrukken, want alleen zij heeft de middelen daartoe.
De strijd van vandaag, die van land tot land en van plaats tot plaats kan verschillen, heeft altijd te maken met een klassenstrijd, een strijd om de controle, het eigendomsrecht en het commando over de productiemiddelen, dat wil zeggen de economie. Het kapitalisme is een historische ontwikkelingsfase, en zijn aanhangers creëren en handhaven hun ideologie om hun bevoorrechte positie in de samenleving te behouden en uit te breiden.
De reëel bestaande omstandigheden van armoede, honger, dakloosheid, uitbuiting, enz. kunnen alleen maar uitgebannen worden door de bezittende klasse haar privileges in onze samenleving te ontnemen. Dat was steeds het doel van de communisten en dat zal het ook altijd blijven, hier in Ierland en in de rest van de wereld. We hebben een sterke revolutionaire partij van de werkende mensen nodig, die de uitdaging aangaat met de dominante ideologie van de 1 procent en zijn lakeien, en die strijdt voor politieke en economische macht door het kapitalistisch systeem met zijn privé-eigendom van de productiemiddelen en zijn instituties te gaan ontmantelen en te vervangen door het enig levensvatbare alternatief: het maatschappelijk eigendom van de productiemiddelen, dat wil zeggen het socialisme.
Bron: Socialist Voice, mei 2015, http://www.communistpartyofireland.ie/sv2015-05/09-capitalism.html.
Vertaling: Louis Wilms.