(Foto: Shutterstock)
Wil van der Klift
De groei van de wereldeconomie is ondermaats en zal dat nog lang blijven. De opbrengsten van deze trage groei verdwijnen intussen in de zakken van een kleine groep welgestelden. Er is een spiraal ontstaan waardoor de lage groei leidt tot toenemende politieke onvrede. De elite begint er steeds onrustiger door te worden. Die wil niet op een maatschappelijke tijdbom leven, want als die bom afgaat wordt zij mee het ravijn ingesleurd.
De stagnatie leidt tot een reeks Pavlov-reacties, zoals toenemend risicogedrag om winsten en rendementen veilig te stellen. Protectionistische maatregelen om het eigen nationaal belang te dienen en andere economische maatregelen die niet ingaan op de fundamentele kwesties. Pogingen om te komen tot planmatig herstel zijn gedoemd te mislukken bij gebrek aan juiste economische instrumenten en inzichten. Er wordt op de tast doorgegaan. Pragmatisme en try-and-error vormen de basis van alle 'beleid'. Veelal is niet duidelijk of een maatregel effect heeft en zo ja welk effect. Bijsturing vindt achteraf plaats. Plannen is kijken in een glazen bol. Voorspellen is spelen met dobbelstenen.
Het politieke bedrijf, het Haagse theater, heeft zich al jaren geleden aan deze nieuwe werkelijkheid aangepast. Wie de onzekerheden het beste met een lach en een geintje weet weg te wimpelen wint. Schone schijn in de plaats van feiten, data en zinvolle oplossingen. Blijven lachen in plaats van effectieve maatregelen nemen. Voortdurend flexibel bijsturen en het beste er maar van maken: de nieuwe werkelijkheid.
Maar er is in toenemende mate ook sprake van angst dat de boel helemaal ontspoort. Dat de massa's in opstand komen en in blinde woede hun gram gaan halen bij de 'elite'. Een begrip dat nog relatief ongevaarlijk is omdat het gaat om groepen die niet duidelijk te definiëren zijn en gemakkelijk onderling vervangbaar. Langzaam maar zeker verschijnen echter achter termen als elite en graaiers woorden als klassenstrijd en systeemverandering.
Om de klassenstrijd voor te zijn wordt het ene na het andere plan opgetuigd om het kapitalistische stelsel op te leuken, van zijn scherpe kantjes te ontdoen. Maar tussen plan en werkelijkheid gapen onoverbrugbare ravijnen. Fundamentele tegenstellingen, veel meer dan politieke wetten en fatsoensnormen. Het gaat om economische wetmatigheden die onvermijdelijk alles zullen meesleuren op hun ontwikkelingsweg. Daar valt met politieke en economische maatregeltjes en bijsturen niets aan te veranderen. Het gaat in wezen ook niet om al die grote en kleine graaiers die een zo groot mogelijk graantje voor zichzelf willen meepikken, of het nu om die talloze bestuurders gaat of om het koninklijk huis dat stiekem nationaal kunstbezit rooft en de belastingen ontduikt. Net zoals de monarchie moet worden vervangen door een republiek moet het kapitalisme worden vervangen door het socialisme. Uiteraard spreken we hierbij niet over korte termijnen, maar wel over onvermijdelijkheden. Die richting moet vastberaden worden ingeslagen. De tijd staat aan de kant van dat inzicht.
Mensen als ondernemersbaas Van de Kraats weten dat wel. Maar ook hun plannetjes lopen op de rotsen van de realiteit. Zoete broodjes bakken met de vakbeweging terwijl de VVD-vrienden bezig zijn de vakbondsmacht uit te hollen is op zijn minst schijnheilig. Het belang van de vakbeweging als dempende kracht begrijpen en tegelijkertijd de een na de andere cao sluiten zonder de FNV is schijnheilige praat verkopen. De werkelijkheid maakt het echter feitelijk onmogelijk om het tij te keren met loze plannetjes en de opstandige horden op tijd de mond te snoeren. Die komen met ontembare kracht.
Feitelijk zijn ze al losgebarsten; Voetbalhooligans, Wilders-, Le Pen- en Trumpstemmers, fundamentalistische moslims, individualistische weggebruikers en al die talloze andere vormen die de teleurstelling en de volkswoede inmiddels al hebben aangenomen tonen nu al dat er een toenemende groep onder de bevolking is die 'zich geen reet meer aantrekt' van wat de politieke baasjes, de parmantige Pechtoldjes, de geinponem Rutte van de VVD, de kletsmajoor Buma van het CDA en veel andere deelnemers aan het Haagse theater beweren en doen. Er bestaat nu al een parallelle samenleving die klaarstaat de macht over te nemen. Die massa dreigt in eerste termijn politiek in handen te vallen van nationalisten, populisten, islamfundamentalisten en extreemrechtse groeperingen. Levensgevaarlijk, maar onvermijdelijk, want een links antwoord ontbreekt en wordt niet geduld. Pogingen van conservatieven om door een links sausje hun rechtse programma's te camoufleren, zoals Wilders, Le Pen en nu ook Trees May in Engeland proberen te doen worden wellicht even geloofd, maar al snel doorgeprikt en op de vuilnisbelt gegooid.
Intussen gaat de werkelijkheid door. Nergens is het aantal tijdelijke contracten zo sterk gestegen ten koste van het aantal vaste banen als in Nederland. Waar groeien de inkomensverschillen tussen de top en de basis zo hard als in ons land? Welk land is zo'n belastingparadijs als de opvolger van de VOC-landsbestuurders? Waar lopen de bestuurders zo aan het politieke lijntje van de VS als in Nederland? Waar worden handelsverdragen als CETA zo lichtzinnig ondertekend als in ons land? Waar wordt zo hard en dom tegen Rusland gebrald als hier?
Hoe zo'n situatie op termijn uitpakt is goed te zien in de VS, waar Trump paniek zaait in eigen kring door zich niets aan te trekken van de standaardrecepten. Waar dat schip strandt is moeilijk te voorzien, maar inmiddels hebben alle economische en politieke belangengroepen zich aaneengesloten om te trachten te voorkomen dat het geluid van de opstandige groepen in de VS het Witte Huis bereikt. Uiteraard valt er het een en ander aan te merken op veel van de inhoud van dat geluid. Het gaat ook niet om redelijke, afgewogen standpunten. Zo ziet een revolte er ook meestal niet uit. Maar een groot deel van de bevolking hecht terecht geen geloof meer aan de gladde praatjes van de huidige mediagenieke praatjesmakers en organiseert zich elders en anders.
Zolang links de klassenstrijd niet centraal stelt en het socialisme als alternatief aanwijst zal dit proces onbestuurbaar blijven. De woede en onlustgevoelens kunnen alleen met duidelijke radicale antwoorden worden bestreden en waar nodig versterkt in de goede richting. Waar dat niet lukt staan de 'bruinhemden' klaar. Leve het socialisme, leve de noodzakelijke klassenstrijd, leve de politiek van begrip voor de positie van de arbeidersklasse, zonder te vervallen in rechts-opportunisme en links-radicalisme.