Een fietskoerier van Deliveroo. (Foto: jon crel/Flickr/cc/by-nd)
Maarten Muis
In het regeerakkoord is een aantal maatregelen aangekondigd dat het hoofdpijndossier van de zzp'er vlot moet trekken. Maar daadwerkelijk de ongelijke concurrentie tussen zzp'ers en mensen in loondienst aanpakken doet de regering van VVD, D66, CDA en CU niet. Zzp'ers zijn dus ook de komende regeringsperiode het ideale middel van werkgevers om de lonen te drukken en de beschikbare budgetten voor sociale zekerheid te verkleinen.
Kort voor de aankondiging van het regeerakkoord voor Rutte III liet maaltijdenbezorger Deliveroo weten dat al haar fietskoeriers als zzp'er gaan werken. Daarmee zouden deze, meestal jonge mensen, in een klap allemaal uit het vangnet van de sociale zekerheid vallen. Dus voor hen geen doorbetaling meer bij ziekte. Wordt de fietskoerier geschept door een auto, dan moet hij of zij vanaf nu zelf de onbetaalbare arbeidsongeschiktheidsverzekering afgesloten hebben. Netto levert werken als zzp'er bij Deliveroo maar weinig meer op dan in loondienst. De winst in deze constructie zit vooral aan de werkgeverskant.
Ook UberEATS, een andere snelgroeiende maaltijdbezorger, werkt al alleen met zzp'ers. UberEATS klopt zich ervoor op de borst dat het vernieuwende ICT gebruikt voor logistiek. Maar het hanteert voor de daadwerkelijke arbeid die de winst oplevert een dagloner-constructie van de negentiende eeuw. Het is de manier van ontwrichtend ondernemen dat zo kenmerkend is voor de Amerikaanse digitale multinationals van deze tijd, zoals Uber, AirBnB en Google. Op deze ontwikkeling heeft Rutte III geen antwoord. Of beter gezegd: wil hier geen antwoord op formuleren.
De regeringspartijen proberen zzp'ers te paaien door het vastleggen in een wet van een minimum zzp-tarief van 125 procent van het laagste loon voor een beroepsgroep. Maar dat zet niet echt zoden aan de dijk. Freelancers hebben, door de tijd die nodig is voor werving van opdrachten, administratie, expertise-ontwikkeling en netwerken, meestal meer dan 35 procent niet-factureerbare uren. Daar houdt dit voorgestelde minimum geen rekening mee. Ook bij het voorgestelde minimumtarief houdt de zzp'er vaak nog voor minder aan nettoloon over dan iemand in loondienst.
Het kabinet besloot tot afschaffen van de wet DBA, die veel strenger toetst of er sprake is van schijnzelfstandigheid. Deze wet hield ook eindelijk consequenties in voor de opdrachtgever. Het laten verdwijnen van deze regeling, verbetert niet de positie van de zzp'er. In de nieuw voorgestelde regeling wordt vooral de opdrachtgever gevrijwaard bij een aanklacht van schijnzelfstandigheid. Het is de zzp'er die grote financiële naheffingen kan verwachten als hij of zij in een situatie van schijnzelfstandigheid wordt ontdekt. Wederom wordt de onderhandelingspositie van vooral de opdrachtgever ten opzichte van de zzp'er door Rutte III verder versterkt.
Naast de aanpak van de veel te hoge belastingaftrek voor zzp'ers, kan Nederland ook niet langer achterblijven in Europa om de constructie van payrolling in de ban te doen. In veel landen in Europa is dat al gedaan. Rutte III kondigt nogal vrijblijvend enkele maatregelen aan tegen deze constructie.
Payrolling wordt toegepast om ondernemers te vrijwaren van de verantwoordelijkheid voor een duurzame arbeidsrelatie met wettelijke afspraken. Die relatie is uitbesteed aan een soort tussenpersoon, eigenlijk een ouderwetse koppelbaas, die enkel en alleen arbeid levert. De werknemer kan daarmee nooit de werkgever, waar hij uiteindelijk voor werkt, verantwoordelijk voor iets stellen of zijn rechten opeisen. Het payroll-bedrijf is een juridisch tussenschot bedoeld om de werknemer nog machtelozer te maken tegenover extreem winstgevende ondernemingen.
Er zijn al voorbeelden bekend van werkgevers die bijvoorbeeld payrolling gebruiken om personeelsbestanden op te splitsen, zodat rechten als het hebben van een ondernemingsraad en andere vormen van inspraak en bepaalde cao-rechten niet opgeëist kunnen worden.
De lijn die Rutte III uitstippelt voor de zzp'er en andere flexibele arbeidsconstructies, zoals uitzendwerk en payrolling, is meer van hetzelfde. Het is een juridisch mijnenveld creëren, waarin de opdrachtgever met zijn advocaten een veel betere uitgangspositie heeft dan de individuele zzp'er.
De laatste jaren is het probleem van schijnzelfstandigheid alleen maar groter geworden. Zie daarvoor de acties van Deliveroo en UberEATS op het vlak van arbeidsrelaties. In plaats van bestaand arbeidsrecht af te dwingen, worden steeds nieuwe regelingen voorgesteld. Bijvoorbeeld de wet DBA, die dan weer niet daadwerkelijk toegepast wordt door de verantwoordelijke VVD-minister.
Wat de zzp'er verdient is versterking van de positie ten opzichte van de opdrachtgever. Daarvoor hoeft het kabinet alleen maar bestaande arbeidswetgeving af te dwingen. Zodat het kiezen voor de positie van freelancer uit kracht gebeurt en niet uit zwakte. Dat is ook in het belang van iedereen in loondienst. Wat Rutte III biedt is verdere concurrentie op arbeidsvoorwaarden. De vakbeweging is de komende tijd aan zet om concurrentie daar waar mogelijk te bestrijden.