Demonstratie van het werkersfront PAME op 9 januari jl. (Foto: Pame)
Joke van den Boogert
In de wat het nieuws betreft nogal 'dode' kerstperiode kwam er een onderwerp terug in de actualiteit dat er lang uit geweest was en een belangrijke rol lijkt te gaan spelen: de naam Skopje, nu de hoofdstad van het land dat sinds april 1993 Fyrom genoemd wordt oftewel: Former Yougoslavian Republic of Macedonia. Deze benaming werd na een reeks conferenties vanaf begin 1992 door de Verenigde Naties aanvaard, waarop het land met die naam lid van de VN werd.
Voor de regering Papandreou destijds aanleiding om de VN-besprekingen te onderbreken en in februari 1994 een embargo tegen Fyrom aan te kondigen.
Waarom komt deze zaak nu weer op de voorpagina's na jaren (ogenschijnlijke) stilte? Het antwoord is eenvoudig: de bedoeling is dat Fyrom tot de NAVO en de EU toetreedt en in juli 2018 is er een NAVO-topconferentie. De euro-atlantische integratie van de West-Balkan moet eindelijk vorderingen maken, vinden VS-NAVO-EU. Het doel is tweeledig: de Russische invloed in de regio moet geremd worden en bovendien moeten de geopolitieke en economische belangen van bovengenoemd drietal gediend worden.
Op deze manier wil het Griekse establishment ook zijn bekende ambitie naar voren schuiven om van het land een energie- en transitknooppunt te maken. De Griekse regering is verantwoordelijk voor de arrangementen en niet alleen met Fyrom, maar ook met andere landen, zoals Albanië. De betrokken partijen zijn het erover eens dat de voorwaarden geschapen zijn om essentiële vooruitgang te boeken in de onderhandelingen over de naam, nog vóór de NAVO-top van a.s. juli. Vandaar de diplomatieke koorts om het hete hangijzer, dat beslist niet alleen om 'zomaar een naam' gaat. De obstakels voor toetreding tot NAVO en EU moeten uit de weg worden geruimd en de naam is er één van.
Macedonië is geografisch gezien een veel groter gebied dan het Griekse Macedonië alleen. Bij het Verdrag van Boekarest in 1913 ter afsluiting van de Balkan-oorlogen, werd 50,5 procent van dat gebied aan Griekenland toegewezen, 38 procent aan Servië en 10,5 procent aan Bulgarije. De politieke partijen, behalve de communisten, wilden tot nu toe niet dat in de nieuwe naam voor Fyrom het woord Macedonië voorkomt. Een vaak in betogingen door ultrarechtse elementen gescandeerde leuze is: er is maar één Macedonië en dat is Grieks.
Van de andere kant van de grens werd tot nu toe voortdurend op de naam Macedonië gehamerd. Ook Alexander de Grote's afkomst (Alexander de Macedoniër) wordt door Fyrom opgeëist. Een enorm Alexanderstandbeeld aan de Fyrom-kant van de belangrijkste grens met Griekenland duwt elke reiziger met de neus op wat historische feiten genoemd worden. Vervelend is, dat nog steeds niet duidelijk is wat eigenlijk Alexanders moeder was. Zeer waarschijnlijk geen Griekse, maar het is niet opportuun om nu op dit debat in te gaan.
Sinds 1992 is er dus een reeks conferenties geweest over de naam. De laatste tijd is er een toenadering geweest in het Griekse standpunt, dat er nu als volgt uitziet: een samengestelde naam met Macedonië erin, maar wel geografisch precies gedefiniëerd om irredentistische(*) propaganda tegen te gaan. De regeringspartijen en de 'oppositie' putten zich uit in een demagogische pseudo-ruzie over wie verantwoordelijk is voor het voortbestaan van de naamproblematiek, maar ook over wie het beste de zaak geregeld kan krijgen. Hun pogingen om scheidslijnen te trekken kunnen echter niet het feit verhelen dat in 1991, toen 'Skopje' tot onafhankelijke staat werd uitgeroepen met de constitutionele naam 'Republiek van Macedonië', Pasok (Papandreou) en Nea Dimokratía plus de toenmalige Synaspismos, voorloper van Syriza, zich achter dit gemeenschappelijke standpunt hadden geschaard.
Zij deden veel stof opwaaien over de naam, maar deden tegelijkertijd alsof ze niets zagen van de openlijke NAVO- en EU-interventie bij het opnieuw trekken van de grenzen in de Balkan met als gevolg een serieuze destabilisering van de hele regio met als bloedige climax de NAVO-bombardementen op Joegoslavië vanaf eind maart 1999, die 72 dagen genadeloos zouden doorgaan.
Hun gemeenschappelijke standpunt dat bezegeld werd op de conferenties in 1992 van politieke leiders onder leiding van de president van de Republiek had nog een ander negatief resultaat: het droeg definitief bij tot de vorming van een nationalistisch klimaat. De Communistische Partij (KKE), de enige met een andere mening, heeft het geweten met toen een flinke politieke schadepost. Via alle kanalen werd deze partij min of meer als landverrader gekenschetst. Destijds werd door de KKE wél de nadruk gelegd op wederzijds respect voor de onschendbaarheid van de grenzen, de territoriale integriteit en soevereiniteit van beide landen.
Immers, het echte probleem zit 'm niet in de naam, maar in het opstoken van nationalisme, in irredentisme, het opeisen van gebieden, de verandering van grenzen. Dat laatste is nog nooit gebeurd zonder bloedvergieten. De bevolkingsgroepen van het voormalige Joegoslavië konden er in de jaren '90 van meespreken. De ontwikkelingen in de Balkan sinds begin jaren '90 van de vorige eeuw bevestigden alle bange voorgevoelens. Dit werd al duidelijk naar voren gebracht op de derde conferentie van politieke leiders op 14 juni 1992. De voormalige secretaris-generaal van de KKE, Aleka Papariga, had toen al een waarschuwing laten horen. Overigens niet uit bange voorgevoelens, maar als politica met inzicht. Op die conferentie werd gesproken over Griekenlands eventuele deelname aan een scheepsblokkade tegen Servië. Het voorstel van Papariga was:
Ondertussen waren er voorstellen gedaan door diverse landen voor een samengestelde benaming, o.a. door Groot-Brittannië, nl. 'Macedonië-Skopje'. Athene sloeg alle voorstellen af. Op 27 juni 1992 op de top-bijeenkomst in Lissabon, herhaalde de EU haar bereidheid om 'deze Republiek te erkennen binnen de bestaande grenzen (...) met een naam die niet de term 'Macedonië zal bevatten'. Deze grenzen beschouwde de EU trouwens als onschendbaar en gegarandeerd op grond van het Handvest van de Verenigde Naties. Nog geen jaar later dus (zie boven) aanvaardde de VN de naam 'Voormalige Joegoslavische Republiek van Macedonië'...
Het Engelse gezegde 'What's in a name' gaat hier duidelijk niet op. Integendeel, er schuilt een wereld van conflicten in de naam 'Macedonië', hetgeen overigens niet betekent dat de naam daarvan de oorzaak is.
(*) irredentisme: van Italia irredenta= het onbevrijde Italië, het gedeelte van het vroegere Oostenrijk, Frankrijk enz. dat volgens de Italiaanse irredentisten tot Italië moest behoren. Irredentisme is dus een beweging voor de inlijving van 'onbevrijd' gebied bij het stamland.