Het trumpisme als standaardoptie voor het kapitalisme

i-009-017.jpg
De Amerikaanse politica Nancy Pelosi van de Democratische Partij in een interview op 15 oktober jl. (Foto: ZLV)

Greg Godels (*)

Het is goed dat velen ter linkerzijde in de Verenigde Staten beginnen in te zien dat de intense en voortdurende strijd tussen Trump en zijn verdedigers enerzijds en het zelfverklaarde 'verzet' anderzijds een afspiegeling is van een 'scheuring in de heersende klasse'.

Dit is een welkome ontwikkeling, want ze neemt een deel van de verwarring weg die veroorzaakt wordt door de leiding van de Democratische Partij en de kinderlijke sensatiezucht en hersenloze onnozelheid van de kapitalistische media. De Democraten schilderen de president af als 'Trump de Verrader', 'Trump de Opperbevuiler' en 'Trump de Fascist' om de kiezers op te hitsen, waarbij ze eigenlijk alleen gebruik kunnen maken van het 'een Rus onder elk bed'-verhaaltje.

Voor het geval dat de Democraten de tussentijdse verkiezingen zouden winnen, heeft de puissant rijke Nancy Pelosi, hét gezicht van de Democratische Partij in het Huis van Afgevaardigden, alvast drie prioriteiten vastgesteld, drie overbekende en oudbakken recepten uit de Democratische keuken: de verlaging van de ziektekosten en de prijs voor medicijnen (dit beloofden ze altijd al, maar het werd nooit waargemaakt en in een privaat systeem kan het ook nooit waargemaakt worden), hogere lonen en een verbetering van de infrastructuur (hier is al bijna een halve eeuw niks van terechtgekomen en het is alleen maar een lokkertje voor de arbeidersbeweging) en het 'opruimen van de corruptie' (hetgeen neerkomt op een voortzetting van Robert Muellers absurde heksenjacht). Geen woord over het terugdraaien van de belastingverlaging die de regering Trump voor de rijken geregeld heeft.

Te midden van alle politieke stellingnames en de oppervlakkige nieuwsprogramma's is het verfrissend om te constateren dat er een echt, verwoed gevecht tussen verschillende groepen van de rijksten en machtigsten gaande is, een conflict dat een diepere betekenis geeft aan de bizarre capriolen in dit Trump-tijdperk. Achter het sensationele en misleidende beeld van een gecorrumpeerde proleet (Trump) die wordt weerstaan door de 'heroïsche' beschermers van vrijheid en veiligheid (de FBI, de CIA, de NSA, enz.) gaat een echte strijd om ideeën, belangen en de toekomst schuil. Het is een goede zaak dat niet iedereen zich heeft laten verlokken door het karikaturale politieke circus dat de kapitalistische media opgetrokken hebben. Het is een goede zaak dat meer mensen een strijd ontdekken tussen de rijken en machtigen waarbij verschillende visies op de toekomst van het kapitalisme in het geding zijn: 'een scheuring in de heersende klasse'.

'Mijn regering is het enige dat tussen jullie en de hooivorken staat'

De afgelopen twee jaar heb ik vaak geschreven dat er bij de heersende klasse een alternatief ontstond voor de traditionele wijsheid van het marktfundamentalisme, het zogenaamde 'neoliberalisme' en de 'globalisering'. Ik heb geschreven over de groei van het economisch nationalisme in de 'geavanceerde economieën' als uitdrukking van dat alternatief. Ik stelde dat de groeiende populariteit van dit nationalisme zijn oorsprong vond in de schade die de globalisering ondervond als gevolg van de wereldwijde crisis die in 2007 begon, en die gepaard ging met een vermindering van de handel, een vertraagde groei, financiële onevenwichtigheid, onvrede onder de bevolking enz.

De toenemende concurrentie in de energiepolitiek wordt gepresenteerd als zichtbaar verschijnsel van dit economisch nationalisme, evenals de desinteresse om het veiligstellen en het bevorderen van de handel tegen een relatief vreedzame achtergrond te laten plaatsvinden. Zo zijn de Verenigde Staten meer geïnteresseerd in de verkoop van wapens dan in het beëindigen van de vele oorlogen waarbij ze betrokken zijn (naar verluidt overtuigde minister van Buitenlandse Zaken anderen in de regering Trump, die in het openbaar aangaven onthutst te zijn over de slachtingen in Jemen, ervan om door te gaan met wapenleveranties aan Saoedi-Arabië omdat de VS anders twee miljard dollar aan inkomsten zouden mislopen). (zie nu ook standpunt Trump in kwestie moord op Jamal Khashoggi, nvdr.)

De invloedrijke verslaggever Joshua Green van 'Bloomberg Businessweek' onderkende onlangs in een commentaar ('The Dividends of Wrath', 3 september) dat deze politieke verschuiving veroorzaakt is door de crisis en dat 'Making America Great Again', de slogan van Trumps economisch nationalisme, er een direct uitvloeisel van was. De ondertitel van Greens intrigerende artikel geeft het thema haarfijn aan: "Hoe de woede over de financiële reddingsoperatie ons het presidentschap van Trump opleverde."

Het artikel roept herinneringen op aan een interview met voormalig minister van Financiën Timothy Geithner, maar Green neemt ons mee terug naar de nasleep van de financiële ineenstorting. Geithner was toen niet meer in functie maar hij gaf aan zeer bevreesd te zijn dat de bevolking op zoek zou gaan naar 'oudtestamentische rechtvaardigheid' omdat Obama de banken gered had en de 'banksters' de criminele bankiers bleef knuffelen.

Green herinnert ons aan Obama's beruchte bijeenkomst met de directeuren van de voornaamste banken, waarbij hij hen openhartig vertelde: "Mijn regering is het enige dat tussen jullie en de hooivorken staat."

Terugdenkend aan deze woorden van Obama schrijft Green: "Tien jaar na de crisis is het duidelijk dat Obama een dwaas was, als hij werkelijk dacht dat de gevoelens onder de bevolking genegeerd of onderdrukt konden worden. Miljoenen mensen raakten hun baan, huis, pensioen of alle drie kwijt, en ze tuimelden uit de middenklasse. Aan nog veel meer mensen knaagt het gevoel dat dit ook hen zou kunnen overkomen. Toen de crisis toesloeg stagneerden de lonen, en ook toen het herstel zich voordeed bleef dat zo. Het Bureau of Labor Stastistics meldde onlangs dat het aandeel van de lonen buiten de agrarische sector een naoorlogs dieptepunt bereikt heeft."

Deze ongewoon harde aanklacht vanuit de mainstream-media tegen het post-apocalyptische kapitalisme schetst een duidelijk beeld van de situatie waarbij de hooivorken uit de mottenballen gehaald worden. En vergis je niet: zij die de dienst uitmaken in de voornaamste kapitalistische centra hebben wel degelijk oog voor de volkswoede. Niet om deze te laten afnemen, maar om haar af te leiden.

Green gaat verder: "De massa's met hun hooivorken zullen er uiteindelijk voor zorgen dat ze gehoord worden. Het verhaal van de Amerikaanse politiek van de afgelopen tien jaar is het verhaal over hoe de krachten Obama en Geithner boven het hoofd groeiden en de wereld opnieuw vormgaven, waarbij aan beide zijden nieuwe energie vrijkwam, met de Occupy-beweging aan de linkerkant en de Tea Party aan de rechter. De omstandigheden die Donald Trump voortbrachten vonden hun oorsprong in de financiële crisis en de massale kritische reacties daarop."

Gevoelsmatig kan het bevredigend zijn om Obama en Geithner van alles de schuld te geven en niet verder te kijken, maar het is onthullender om de oorzaak van Trumps opkomst te zoeken in het falen van het marktfundamentalisme en in de verontrustende gevolgen daarvan wanneer er geen alternatief voorhanden is. Het antwoord dat Trump en 'Make America Great Again' bieden op de gevaren die het marktfundamentalisme ontketend heeft mag dan lomp zijn, maar het is wél een antwoord.

'We hebben er alles aan gedaan om geen vingerafdrukken achter te laten op deze voorstellen'

Green maakt heel inzichtelijk wanneer een alternatief voor het heersende politiek-economisch model voor het eerst de kop opstak. Dit gebeurde toen de Republikeinse meerderheidsleider in de Senaat Mitch McConnell besloot dat de Republikeinen zich zouden distantiëren van Obama's reddingsplan voor de banken, het 'Tarp Asset Relief Program'. "Wij laten geen vingerafdrukken achter op deze voorstellen", zei hij.

Maar het was wachten op Trump tot iemand een strategie in elkaar timmerde waarmee de volkswoede gebruikt kon worden om politieke successen te behalen. "Tegen de tijd dat Trump zich in 2015 kandidaat stelde, hadden Amerikanen van alle politieke richtingen hun buik vol van de 'elites' die leiding gaven aan beide partijen. Iets waar Trumps Republikeinse tegenstrevers pas achter kwamen toen het veel te laat was", schrijft Green. Trump slaagde erin om een campagne te smeden die een antwoord bood op de woede, waarbij hij gebruikmaakte van een mengsel van economisch nationalisme en patriottisme, en tegelijkertijd op een paradoxale manier partij koos voor de werkende klasse.

Green legt uit: "Nu herinneren we ons van zijn campagne vooral zijn uitspraken tegen de immigratie. Maar Trump besteedde enorm veel aandacht aan zijn aanvallen op Wall Street, uit naam van de vergeten kleine man. Hij wierp de verdenking op een kliek van politieke en financiële hoogwaardigheidsbekleders die de gewone man belazerde. Toen ik Trump interviewde, vlak nadat hij zijn kandidatuur veiliggesteld had, vertelde hij dat hij de Republikeinse Partij tot een 'arbeiderspartij' wilde omvormen (er bestaat een zekere overeenkomst met de aanpak van Mussolini in Italië indertijd, nvdr). Een partij voor de mensen die al achttien jaar geen loonsverhoging meer gehad hebben, die woedend zijn."

Tijdens de slottoespraak van zijn campagne verwees hij doelbewust naar de walging die zoveel mensen voelden ten opzichte van Wall Street en Washington. En in zijn laatste reclamespotje op de avond voor de verkiezingen waren flitsen te zien van Janet Yellen, de voorzitter van de Centrale Bank en van Lloyd Blankfein, directeur van Goldman Sachs. Hiermee wilde hij aangeven dat zij, evenals Hillary Clinton, betrokken waren bij wat hij noemde "een wereldwijde machtsstructuur die verantwoordelijk is voor de economische besluiten waarmee onze werkende klasse bestolen is, ons land van zijn rijkdom is beroofd en die het geld in de zakken van de grote bedrijven en politieke krachten hebben doen verdwijnen". Het is geen verrassing dat deze boodschap aansloeg. Als Trump niet de verpersoonlijking van de gebalde vuist was die voor oudtestamentische rechtvaardigheid zou zorgen, wie dan wel?

Natuurlijk is het een idiote gedachte om te veronderstellen dat Trump een arbeiderspartij zou opbouwen, en dat weet Green ook. Maar dat is het punt niet. Het punt is dat Trump niet zomaar een zonderling is die alleen maar wil profiteren van zijn cynisme, zijn vulgariteit en zijn hypocrisie om zich op een slinkse manier meester te maken van de macht. Hij is niet simpelweg een oranjekleurig tekenfilmfiguurtje met kleine handen en een Mussolini-achtig pruilmondje. Hij vertegenwoordigt dat deel van de heersende klasse dat een alternatief biedt voor de alleenheerschappij van het marktfundamentalisme gedurende de afgelopen dertig jaar.

Het is vooral belangrijk om te benadrukken dat hij een antwoord van de heersende klasse is, juist op het falen van die heersende klasse, in een tijdperk dat gekenmerkt wordt door de verafgoding van privébezit, een door de VS voorgeschreven globalisering en handel die gesmeerd loopt. De traditionele ideologie heeft zich nog niet overgegeven, en de ideologie van het economisch nationalisme is nog niet dominant. Maar op geen enkele manier belooft de strijd tussen de twee richtingen de belangen van de werkende klasse te bevorderen. Voor de werkende klasse zijn het allebei doodlopende wegen.

En Green herinnert ons er vol vertrouwen aan dat de schade die de economische crash veroorzaakt heeft er vrijwel zeker voor zorgt dat ook de volgende presidentsverkiezingen en Trumps mogelijke opvolger door deze strijd bepaald worden. In al zijn oprechtheid gelooft de progressieve Green in de kans dat de anders zo onverschillige Democraten zullen opkomen voor hen die de hooivork tevoorschijn willen halen. Hij ziet deze kans in de progressieve senator Elizabeth Warren. Anderen zien hem in Bernie Sanders of in de rimpelingen die de linkse Democratic Socialists of America veroorzaken aan de oppervlakte van de Democratische Partij. Maar aangezien de Democraten al sinds het presidentschap van Lyndon Johnson nauwelijks hervormingen hebben doorgevoerd die de werkende klasse ten goede kwamen, is die verwachting alleen maar gebaseerd op ongegrond geloof.

Partij kiezen in deze strijd over hoe het kapitalisme het beste bediend kan worden brengt de werkende klasse alleen maar meer schade toe. En het zoeken van een uitweg om het kapitalistische juk af te schudden binnen de Democratische Partij is een nutteloze herhaling van oude illusies.

Nu de bourgeoisiepartijen de belangen van de werkers ongeremd opofferen aan de kapitalistische moloch, is alleen een gezamenlijke inspanning om een echte onafhankelijke antikapitalistische beweging te creëren en verder te ontwikkelen zinvol, een beweging die tegemoet komt aan de reële en dringende behoeften van de werkende klasse. Alleen een beweging met een revolutionaire inslag kan ervoor zorgen dat de werkende klasse zijn heil niet zoekt bij de valse profeten die naar binnen gerichte demagogie, tribalisme en het Spenceriaanse 'overleven van de sterkste' verkondigen.

Bron: ZZ's blog, 25 september 2018, vertaling Frans Willems.