KLASSIEK EN ACTUEEL

“(…)Wij hebben gezien dat de kapitalistische productiewijze binnenschoof in een maatschappij van warenproducenten, individuele producenten, wier maatschappelijk verband tot stand kwam door middel van de ruil hunner producten. Maar elke op wapenproductie berustende maatschappij heeft dit kenmerkende, dat daarin de producenten de heerschappij over hun eigen maatschappelijke betrekkingen hebben verloren. Ieder produceert voor zichzelf met de productiemiddelen die hij toevallig bezit en voor zijn afzonderlijke ruilbehoefte. Geen van allen weet hoeveel van zijn artikel op de markt komt, hoeveel in het algemeen daarvan nodig is; geen van allen weet of aan zijn individueel product een werkelijke behoefte bestaat of hij zijn kosten eruit kan slaan of in het algemeen zal kunnen verkopen. Er heerst anarchie der maatschappelijke productie. Maar de warenproductie heeft, als iedere andere productievorm haar kenmerkende, in haar besloten, van haar onafscheidelijke wetten; en deze wetten zetten zich door, trots anarchie, in haar, door haar. Zij komen tevoorschijn in de enige voortbestaande vorm van de maatschappelijke samenhang, in de ruil, en komen in werking tegenover de individuele producent als dwangwetten der concurrentie. Zij zijn dus aan deze producenten aanvankelijk zelf onbekend en moeten eerst door langdurige ervaring langzamerhand door hen worden ontdekt. Zij zetten zich dus zonder de producenten en tegen de producenten door, als blind werkende natuurwetten van hun productievorm. Het product beheerst de producenten.(…)”

Uit: De ontwikkeling van het socialisme van utopie tot wetenschap, Friedrich Engels, 1882.