40 jaar Manifest: de krant als onmisbaar wapen in de revolutionaire strijd voor een andere maatschappij
Redactie
In februari 1983 kwam het eerste nummer van de eerste jaargang van Manifest uit. Dat betekent dat Manifest 40 jaar bestaat. Naar aanleiding van dit jubileum gaan we in dit artikel in op bepaalde vraagstukken rondom de krant. Hoe is Manifest ontstaan? Wat maakt Manifest bijzonder, ten opzichte van alle andere kranten in Nederland? Wat is het belang van de krant Manifest als krant van de NCPN? Wat zijn de toekomstperspectieven? Hoe hangt de papieren krant samen met internet en sociale media?
De rol van de burgerlijke media en de noodzaak van een communistische visie op de actualiteit
Kranten en andere media, zoals websites, televisie- en radioprogramma’s, podcasts en noem maar op, informeren over actuele ontwikkelingen. Als we naar de inhoud kijken, dan kunnen we berichtgeving vinden die meer of minder goed inzicht biedt in de ontwikkelingen. In het algemeen geldt, dat het nieuws in de burgerlijke (kapitalistische) media wordt benaderd door de ‘bril’ van de kapitalistenklasse. Zoals Marx en Engels schreven: “De ideeën van de heersende klasse zijn in elk tijdperk de heersende ideeën.”¹ De heersende klasse heeft echter een zeer beperkte kijk op de wereld, omdat het de huidige economische, maatschappelijke en politieke verhoudingen niet fundamenteel in twijfel durft te trekken. Daarom worden ontwikkelingen veelal oppervlakkig benaderd, zonder dat de diepere oorzaken van maatschappelijke problemen worden onthuld, en zonder dat het onderlinge verband tussen ontwikkelingen duidelijk wordt.
Laten we de berichtgeving over de ‘toeslagenaffaire’ (wij spraken vanaf het begin van een ‘toeslagenschandaal’) als voorbeeld nemen. Volgens de burgerlijke media werd dit schandaal veroorzaakt doordat het beleid ‘te strikt’ was geworden als gevolg van ‘op hol geslagen fraudeaanpak’ na de zogenaamde ‘Bulgarenfraude’. Daarnaast negeerde de ambtelijke top misstanden, was de rechterlijke macht niet alert, etc. Al deze (grotendeels reële) aspecten gaan voorbij aan de essentie, aan de diepere oorzaak die de voedingsbodem creëerde waarop dit schandaal kon ontstaan.
De berichtgeving over dit schandaal in Manifest, onthulde juist dat de werkelijke oorzaak ligt in het afbraakbeleid van de achtereenvolgende regeringen, mede ingegeven door de richtlijnen vanuit de EU. Dat beleid is gericht op afbraak van sociale rechten en het onder druk zetten en zelfs criminaliseren van mensen die van de sociale zekerheid afhankelijk zijn. Bovendien kan dit schandaal niet los worden gezien van een ander ‘schandaal’, namelijk dat kinderopvang geen maatschappelijk recht is. Het is geen publieke voorziening die voor alle gezinnen gratis beschikbaar is (wat ook de emancipatie, van in het bijzonder vrouwen uit de arbeidersklasse, beperkt). In plaats daarvan is het overgeleverd aan de markt en enorm duur. Vanuit dat opzicht is het niet een ‘affaire’ die toevallig ontstond doordat enkele politici en ambtenaren ‘te strikt’ waren. Het betreft een schandaal dat voortkwam uit het afbraakbeleid van de EU en de regeringen, en het karakter van de burgerlijke staat die het grootkapitaal en niet de werkende klasse dient. Het grootkapitaal wordt direct en indirect met miljarden gesubsidieerd door de burgerlijke staat, maar toeslagen en andere voorzieningen voor de arbeidersklasse mogen vooral niet te veel kosten.
Zulke aspecten, die verder gaan dan de oppervlakkige berichtgeving en analyses in de burgerlijke media, kwamen enkel naar voren in Manifest. Dat is mogelijk doordat Manifest niet wordt beperkt door de eenzijdigheid en oppervlakkigheid van de burgerlijke blik op wat er gebeurt in de wereld. Als krant van de communistische partij die zich baseert op het wetenschappelijk socialisme, is Manifest in staat om te onthullen wat de maatschappelijke oorzaken zijn van actuele ontwikkelingen, en hoe allerlei aspecten met elkaar samenhangen.
Dit contrast tussen de berichtgeving in Manifest en burgerlijke media, toont dat de burgerlijke media in de eerste plaats fungeren als mechanisme voor het reproduceren van de burgerlijke ideologie. Dat wil niet zeggen dat informatie vanuit de media geheel onwaar is, maar wel dat er een neiging is naar eenzijdige en oppervlakkige berichtgeving, vaak niet vanuit het klassenstandpunt van de werkende bevolking. De burgerlijke media geven daardoor een verdraaid beeld van de werkelijkheid, die veelal de hedendaagse verhoudingen goedpraat, met misschien wat kritische noten over bijzaken.
Datzelfde geldt voor veel zogenaamde ‘alternatieve’ of ‘kritische’ media. Die geven uitdrukking aan tegenstrijdigheden tussen belangen van verschillende delen van het kapitaal. Soms vinden we hier zelfs onwetenschappelijke berichtgeving en ronduit reactionaire opvattingen, zoals media die complotdenken, discriminatie tegen minderheden of zelfs fascisme propageren.
Dat de burgerlijke media de heersende ideologie reproduceren wil dus niet zeggen dat alle media de ontwikkelingen vanuit exact dezelfde hoek benaderen. Ze delen echter wel het kenmerk dat het kapitalistische systeem zelf niet ter discussie wordt gesteld. Dat geldt ook voor bepaalde media die zich als ‘links’ of ‘progressief’ bestempelen en waar het woord ‘kapitalisme’ de afgelopen jaren weer salonfähig is geworden. Al wordt het veelal slechts gebruikt als aanduiding voor bepaald beleid, om het kapitalisme in een ander jasje als alternatief naar voren te schuiven (sociaaldemocratisch, intersectioneel, etc.). De burgerlijke kritiek op het kapitalisme in allerlei ‘linkse’ media gaat dan ook veelal niet verder dan het bekritiseren van verschillende soorten mentaliteiten. Het ingevreten anticommunisme weerhoudt ze ervan. Ze weigeren de link te leggen met het private eigendom van de productiemiddelen en de kapitalistische uitbuiting.
In het algemeen neigen de media ernaar de publieke opinie te beïnvloeden op basis van de agenda van het kapitaal. Uiteindelijk zijn de grote media immers ook eigendom van monopolies. Zo zijn de kranten AD, Volkskrant en Trouw in handen van één monopolie, dat ook talloze nieuwssites (zoals NU.nl), magazines (zoals Libelle), regionale kranten, radiozenders en andere diensten in handen heeft. Bovendien zijn verschillende media, ondanks allerlei pretenties over ‘objectieve’ en ‘neutrale’ berichtgeving, vaak verbonden met specifieke politieke krachten.
Manifest biedt als krant van de communistische partij een andere blik op de actualiteit. Wij belichten de ontwikkelingen vanuit de belangen van de arbeidersklasse. Juist daarom is een communistische krant in staat om de actuele ontwikkelingen beter weer te geven. Want de klasse die belang heeft bij het veranderen van de wereld, is de klasse die ook belang heeft om de objectieve werkelijkheid en haar wetmatigheden goed te doorgronden. Dat er behoefte is aan een krant die een communistische visie biedt op de ontwikkelingen, blijkt wel uit het feit dat in de afgelopen twee jaar het abonneebestand van Manifest is gestegen met dertig procent.
De partijkrant als collectieve organisator
In 1901 schreef Lenin in zijn artikel ‘Waar te beginnen?’ het volgende: “Het beginpunt van onze activiteiten, de eerste stap naar de totstandbrenging van de gewenste organisatie, of, laten we zeggen, de hoofdlijn die ons, indien gevolgd, in staat zou stellen die organisatie gestaag te ontwikkelen, te verdiepen en uit te breiden, zou de oprichting moeten zijn van een algemeen-Russische politieke krant.”
Een krant en andere persorganen zijn nodig om de arbeidersklasse te voorzien van een marxistische visie op de ontwikkelingen in contrast met de burgerlijke ideologie, en om de arbeidersklasse te informeren over de partijstandpunten. Maar het belang van de krant van de communistische partij reikt verder dan dat.
Lenin schreef: “De krant is niet slechts een collectieve propagandist en een collectieve agitator, maar ook een collectieve organisator. (…) Met behulp van de krant, en via haar, zal op natuurlijke wijze een permanente organisatie ontstaan, die zich niet alleen bezighoudt met lokale activiteiten, maar met regelmatig algemeen werk, en die haar leden opleidt om politieke gebeurtenissen nauwlettend te volgen, hun betekenis en hun invloed op de verschillende lagen van de bevolking te beoordelen, en doeltreffende middelen te ontwikkelen waarmee de revolutionaire partij deze gebeurtenissen kan beïnvloeden.”
Manifest heeft als krant van de NCPN dus ook als doel om in de praktijk te dienen als wapen in de strijd voor een betere maatschappij. De krant is niet alleen ons gezicht naar buiten toe. De krant dient niet alleen om te informeren en inzicht te bieden in de ontwikkelingen. Het is ook een collectieve organisator. Het mobiliseert en agiteert voor acties en evenementen. Het legt verslag van strijdervaringen uit verschillende regio’s en sectoren met als doel die collectief te maken en daar lessen uit te trekken. De krant faciliteert zo ook de partij: om van ervaringen te leren, standpunten verder uit te werken en de strategie vorm te geven die een leidraad kan bieden voor het handelen in de beweging. Het bevordert zo ook de politiek-ideologische en organisatorische eenheid van de partij en versterkt de banden van de partij met de arbeidersklasse.²
Vanzelfsprekend is de mate waarin we erin slagen al die functies te vervullen afhankelijk van de middelen en vooral de mensen en tijd die we ter beschikking hebben. Maar de Leninistische opvatting over de partijkrant laat hoe dan ook zien dat een communistische partij eigenlijk niet kan bestaan zonder krant. De revolutionaire arbeidersbeweging in Nederland heeft dan ook altijd persorganen gehad waarin de actuele praktijk werd bestudeerd en verbonden met de marxistische theorie. De kranten van de Communistische Partij van Nederland (CPN) De Tribune (1909-1937), Het Volksdagblad (1937-1940), De Vonk, De Waarheid en het theoretisch tijdschrift Politiek en Cultuur zijn enkele voorbeelden.
De krant is blijven verschijnen, zelfs onder de meest moeilijke omstandigheden waarin het bijna onmogelijk leek. Denk aan De Waarheid, waarvan het eerste nummer in de illegaliteit uitkwam op 23 november 1940 tijdens de fascistische bezetting in de Tweede Wereldoorlog. De Waarheid en lokale communistische verzetskranten werden in het geheim, en met gevaar voor eigen leven, geproduceerd en verspreid door CPN’ers om de bevolking te informeren, moed te geven en het verzet te organiseren. Maar denk ook aan de voortzetting van Manifest door VCN’ers en vervolgens NCPN’ers in de periode dat de contrarevoluties zich voltrokken en de communistische beweging in Nederland en internationaal in een diepe crisis terecht kwam. Zelfs onder de moeilijkste omstandigheden is er altijd een communistische krant uit blijven komen, als een onmisbaar wapen in de klassenstrijd.
De oprichting van Manifest
De geschiedenis van communistische partijen wereldwijd leert dat vaak eerst de communistische krant wordt opgericht en daarna de communistische partij. Manifest vormt geen uitzondering.
Manifest ontstond in 1983. De krant werd aanvankelijk een ‘bulletin’ genoemd, omdat het voornamelijk was gericht op leden van de CPN. Op de voorpagina van het eerste nummer van Manifest lezen we een stuk van de redactie met de titel ‘Voor versterking van partij en krant’ (waarbij men met partij doelde op de CPN en met krant op de Waarheid). Dat stuk gaat in op de vraag ‘waarom dit bulletin?’ We lezen daar het volgende.
“In de organen die met de CPN verbonden zijn (…) krijgt de marxistisch-leninistische denkrichting praktisch geen ruimte meer. (…) Het Horizontaal Overleg zou liever vandaag dan morgen deze uitgave staken. Manifest is niet geboren uit hobbyisme of sektarisme. De Waarheid moet de krant van de CPN zijn en een apart marxistisch-leninistisch bulletin is onder normale omstandigheden volstrekt overbodig en zelfs schadelijk. Maar de toestand in onze partij zoals die onder meer is af te lezen aan de inhoud van CPN-organen, dwingt het Horizontaal Overleg eenvoudig om op deze wijze zijn denkbeelden kenbaar te maken. Als Manifest succes heeft, maakt het zich vanzelf overbodig, en zal de publicatie gestaakt worden.”
De directe aanleiding voor het ontstaan van Manifest in 1983, lag dus in de ontwikkeling van de CPN en de Waarheid. In de loop van de jaren ’70 had de reformistische stroming van het ‘eurocommunisme’ steeds meer de overhand gekregen in de CPN. De beginselen van de partij werden ter discussie gesteld en in 1981 werd een ontwerp gepresenteerd voor een nieuw partijprogramma, waarin het marxisme-leninisme werd afgedaan. Het organisatieprincipe van de communistische partij, het democratisch centralisme, werd overboord gegooid. Er ontstonden allerlei ‘horizontale overleggen’ in de partij, die autonoom handelden als niet-verkozen organen, zonder zich te houden aan collectief genomen besluiten. Dit was ook zichtbaar in de Waarheid, die inhoudelijk verwaterde en steeds minder ruimte bood voor een communistische visie op de strijd en de ontwikkelingen.
Als reactie op deze trend, werd in 1982 het Horizontaal Overleg van Communisten (HOC) opgericht, waarin de communisten in de CPN zich verenigden om zich te verzetten tegen de georganiseerde poging van de meerderheid van de partijleiding om de partij om te vormen tot een in wezen sociaaldemocratische partij. Vanaf februari 1983 gaf het HOC Manifest uit.
Toen het reformistische partijprogramma werd vastgelegd, de CPN formeel afstand nam van het marxisme-leninisme en het duidelijk werd dat er werd aangestuurd op de liquidatie van de partij, werd op een bijeenkomst van het HOC het Verbond van Communisten in Nederland (VCN) opgericht. Na de ontbinding van de CPN op 15 juni 1991, werd op 14 november 1991 de NCPN opgericht door het VCN, groepen oud-CPN’ers en anderen. Manifest werd de krant van de NCPN.
De geschiedenis van Manifest hangt dus nauw samen met de geschiedenis van de communistische beweging in Nederland. De verwarring en ideologische strijd in de communistische beweging, zeker in de tijd rond de contrarevoluties, weerspiegelt zich daarom ook in Manifest. Zo verzamelde zich begin jaren ’90 een reformistische, partij-vijandige groep rond de redactie van Manifest. Een groep die zich oriënteerde op eurocommunistische partijen. Eind 1994 legde die redactie het werk voor Manifest neer. Manifest kwam echter toch uit door een noodredactie en de situatie herstelde na het Congres van de NCPN in 1996.
Manifest is vervolgens jarenlang onder moeilijke omstandigheden voor de communistische beweging uit blijven komen, dankzij de vrijwillige en consistente inzet van redacteurs, correspondenten, correctors, opmakers, de vouwploeg en anderen die bijdragen aan de uitgave van de krant.
Manifest in het digitale tijdperk en perspectieven voor de toekomst
Op het afgelopen Congres zijn doelen gesteld voor de versterking van Manifest. Eén van doelen is dat de partij intensiever gebruik maakt van digitale communicatiemiddelen om te informeren, te agiteren over actuele ontwikkelingen en te mobiliseren voor acties. Een tijdje terug is er al een nieuwe website voor de partij gelanceerd. De komende maanden zal ook een nieuwe eigen website voor Manifest af zijn, waar niet alleen de inhoud van de krant wordt gepubliceerd, maar ook andere artikelen die ingaan op de actualiteit in de periode tussen de uitgave van kranten. De nieuwe website voor Manifest schept ook voorwaarden om Manifest beter te koppelen aan sociale media. Naarmate de capaciteiten van onze partij en jongerenorganisatie groeien, zullen we ook andere moderne communicatiemiddelen (denk aan podcasts) beter kunnen benutten in het politieke werk.
Tegelijkertijd kunnen digitale communicatiemiddelen de papieren krant niet vervangen. Allereerst omdat de papieren krant ook een strijd- en agitatiemiddel is, dat fysiek gebruikt wordt bij acties en evenementen. Maar er is ook een inhoudelijke reden voor lezers. De burgerlijke berichtgeving is veelal gericht op losse flarden aan informatie, wat zich prima leent voor losse artikelen of berichten op sociale media waar mensen eindeloos doorheen kunnen scrollen. Manifest biedt als krant echter de mogelijkheid om de actualiteit op een samenhangende manier te benaderen en een rode draad te vinden in de ontwikkelingen.
Om die rol beter te kunnen vervullen, proberen we ook stappen te zetten in de inhoudelijke versterking van Manifest. Denk aan het beter combineren van theoretische achtergrondartikelen die diepgang bieden, populariserende en agiterende korte artikelen en columns die aspecten op een laagdrempelige manier uitlichten. Zowel artikelen die diepgang bieden als kortere agiterende teksten zijn van belang. Een belangrijk uitgangspunt is ook de sterkere koppeling van Manifest met de strijd van onze organisaties, maar ook breder van de arbeidersbeweging. We blijven aandacht besteden aan zowel de ontwikkelingen in Nederland als ook internationale ontwikkelingen, die ook met elkaar samenhangen.
Al deze aspecten voor de inhoudelijke versterking van de krant staan niet los van elkaar. Juist ook het feit dat de NCPN groeit en dat meer partijgenoten en CJB’ers activiteit ontwikkelen in de maatschappelijke beweging, vereist ook dat we de lat voor het ideologisch werk hoger leggen. Met andere woorden, voor elk vraagstuk waar we praktisch mee bezig zijn, zullen we diepgaande studies moeten ontwikkelen op basis van het dialectisch materialisme, evenals agiterende stukken, waarmee we onze standpunten uitwerken, kenbaar maken en burgerlijke opvattingen weerleggen.
Door versterking van de inhoud en de vorm van Manifest en andere (digitale) media van de partij, zal Manifest steeds beter haar rol kunnen vervullen. Niet alleen haar rol als collectieve propagandist en agitator, maar ook als collectieve organisator. Die rol kan Manifest vervullen voor de Nederlandse arbeidersbeweging omdat het geen intellectueel project is ver van de praktijk, maar juist een krant die een product is van de collectieve inspanning van de communistische partij, van de mensen die georganiseerd de strijd leveren voor een betere maatschappij. Daarom is het belangrijk dat Manifest fungeert als orgaan van het Partijbestuur van de NCPN, wat ook statutair is bepaald. De hoofdredacteur van Manifest is altijd een lid van het Partijbestuur van de NCPN en het Partijbestuur draagt collectief de verantwoordelijkheid om op basis van de congresbesluiten richtlijnen te geven aan de redactie.
Onze doelstellingen voor de partijkrant zijn ambitieus. De uitdagingen die erbij komen kijken zijn groot. Vooral omdat Manifest vooralsnog volledig wordt gedragen door vrijwilligers, mensen die een volle werkweek hebben, en die vaak ook met andere partijtaken belast zijn. De ontwikkelingen tonen echter steeds weer het belang aan van de strijd tegen de afbraak van sociale rechten en voorzieningen, en voor een socialistische maatschappij. Het bewustzijn van de onmisbare rol van onze krant in die strijd, bewapent ons met wilskracht om collectief stappen te zetten voor de versterking van onze krant. Daarbij halen we lessen en inspiratie uit de 40-jarige geschiedenis van Manifest, maar ook van haar voorgangers zoals De Tribune, Het Volksdagblad, De Waarheid en andere persorganen van de revolutionaire arbeidersbeweging in Nederland en internationaal.
Zoals Lenin schreef: “Alleen door de geschiedenis van de strijd van het marxisme tegen het opportunisme te bestuderen, alleen door een grondige en gedetailleerde studie van de manier waarop een onafhankelijke proletarische democratie is voortgekomen uit het kleinburgerlijke samenraapsel, kunnen de gevorderde arbeiders hun eigen klassenbewustzijn en hun arbeiderspers resoluut versterken.”3
* Overgenomen uit Manifest van 23 februari 2023.
Bronnen:
- Marx en Engels (1846), ‘Deel 1: Feuerbach’, in: De Duitse ideologie.
- Zie ook de beschrijving van de functies van Manifest in Besluit over partijopbouw van het 7e Congres van de NCPN.
- Lenin (1914), Uit de geschiedenis van de arbeiderspers in Rusland.